آنچه در سه ماه گذشته بر «آذر» و «توران» گذشت

گروه جامعه:  «آذر» و «توران» دو توله ماده یوزپلنگ ایرانی که آذرماه امسال سهوا توسط یک دامدار محلی از طبیعت منطقه توران جدا شدند و مدتی تحت نظر دامپزشک متخصص، تیمارگران حیات وحش و کارشناسان این حوزه در اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست سمنان در مرکز استان نگهداری می‌شدند، هفته گذشته به سایت تکثیر یوز در اسارت توران یا همان مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی منتقل شدند تا با توجه به اینکه دیگر امکان بازگرداندن آنها به طبیعت وجود ندارد، باقی عمر خود را در شرایط اسارت در کنار سایر یوزهای محوطه فنس‌کشی‌شده داخل پارک ملی توران سپری کنند. 

به گزارش ایلنا، البته با وجود این که در حال حاضر سلامت عمومی توله‌یوزها مناسب است و در چند هفته نگهداری دستی از این توله‌ها در مرکز سمنان نیز مشکل خاصی برای آنها پیش نیامد و توله‌ها از نظر وزن‌گیری در شرایط مناسبی به سر می‌برند، اما همین انتقال آنها نیز در روزهای اخیر با حاشیه‌هایی همراه بوده است؛ از فیلم منتشرشده از توله‌یوزها روی یک پشت بام کوچک که بعدا معلوم شد، پشت بام محل نگهداری از آنها در شهر سمنان بوده است و از آن برای آفتاب‌گیری استفاده می‌شد، تا اظهار نظر مدیرکل محیط‌زیست استان سمنان مبنی بر این که توله‌ها به «زادگاه» خود بازگشته‌اند، حال آن که زادگاه اصلی «آذر» و «توران» طبیعت است، نه محوطه‌ای محصور و در شرایط اسارت. 

در همین راستا و درباره شرایط نگهداری از «آذر» و «توران» در سه ماه گذشته و علت انتقال آنها به سایت تکثیر در اسارت توران با حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت‌وگو کردیم و او نیز ابتدای صحبت‌های خود به خبرنگار ایلنا گفت: زمانی که آذر و توران از طبیعت جدا شدند، به شدت آسیب‌پذیر بودند و با توجه به این که این دو توله در آن زمان باید در دسترس دامپزشک قرار می‌داشتند و نزدیک مراکز درمانی قرار می‌گرفتند، به شهر سمنان منتقل شدند. در آن زمان با توجه به این که توله‌ها مدت کوتاهی در طبیعت تغذیه نشده بودند و تلاش‌ها هم برای بازگرداندن آنها به طبیعت نتیجه نداده بود، وضعیت مناسبی نداشتند و نیاز بود مدتی از آنها به صورت دستی نگهداری کنیم تا به وضعیتی پایدار برسند. 

وی افزود: با توجه به این که شهر سمنان به زیستگاه طبیعی یوزپلنگ یعنی منطقه توران نزدیکتر است و همچنین آلودگی هوا و معضلات دیگری که در تهران وجود ندارد، در سمنان کمتر است، پس از چند روز نگهداری اولیه از توله‌یوزها در اداره‌کل محیط‌زیست سمنان، با نظر متخصصان ترجیح داده شد که آذر و توران به تهران منتقل نشوند و مدتی را در همان سمنان بگذرانند. به همین دلیل، محوطه‌ای در همان اداره‌کل سمنان برای نگهداری از این دو توله یوز در نظر گرفته شد که در آن هم بتوان از توله‌ها نگهداری کردند و هم دامپزشک معتمد و تیمارگران حیات وحش بتوانند در فضایی نزدیک به توله‌ها و در مجاورت محل نگهداری از آنها زندگی کنند. 

شرایط نگهداری از توله‌یوزها در اداره‌کل محیط‌زیست سمنان چگونه بود؟ 
اکبری درباره شرایط تغذیه آذر و توران در روزهای ابتدایی نگهداری از آنها در اداره‌کل محیط‌زیست سمنان توضیح داد: با توجه به این که این توله‌ها به خوردن شیر خشک عادت نداشتند، شرایط تغذیه آنها تا حدودی دشوار بود، تا این که رفته‌رفته این توله‌ها به شیر خشک عادت کردند و در ادامه نیز با نظر دامپزشک معتمد و سایر متخصصان، مراحل جایگزین شدن گوشت با شیر طی شد. اکنون نیز آذر و توران گوشت قرمز مصرف می‌کنند و خوشبختانه در مدت نگهداری در اداره‌کل محیط‌زیست سمنان وزن‌گیری مناسبی داشته‌اند. 

معاون محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست ادامه داد: در مدت نگهداری از آذر و توران در اداره‌کل محیط‌زیست سمنان، بعضا با توجه به شرایط سنی و رشد توله‌ها نیاز بود که از فضاهای کمکی نیز برای پرورش آنها استفاده شود، در واقع در روزهای اول همان فضای کوچک اولیه کافی بود، اما وقتی توله‌ها اندکی بزرگتر شدند، نیاز بود که ساعاتی برای آفتاب گرفتن یا موارد دیگر به مکان‌های نزدیکی در همان محل اداره‌کل و به صورت کاملا تحت کنترل انتقال داده شوند. 

وی در ادامه تاکید کرد: ما در تمام مراحل نگهداری از آذر و توران تلاش کردیم کارها را براساس نظر تیم کارشناسی پیش ببریم تا تصمیم‌گیری‌ها فقط توسط یک شخص انجام نشود که احتمال خطاها بالا برود. به همین دلیل امور مربوط به این دو توله یوز توسط گروهی از متخصصان شامل همکاران دفتر حیات وحش، دامپزشکان این دفتر، کارشناسان استان، دامپزشک معتمد و سایر متخصصان خارج از سازمان پیگیری شد و حتی ما در این زمینه با مشاوران خارج از کشور نیز در ارتباط بودیم. 

چرا «آذر» و «توران» از سمنان به سایت تکثیر در اسارت توران منتقل شدند؟ 
اکبری درباره علت انتقال توله‌یوزها از اداره‌کل محیط‌زیست سمنان به محوطه محصور پارک ملی توران نیز گفت: بعد از چند هفته نگهداری از آذر و توران در محل مشخص‌شده در اداره‌کل سمنان، کارشناسان به این نتیجه رسیدند که با توجه به نوع رفتارهایی که این دو توله بروز می‌دهند و با توجه به این که وضعیت جسمی آنها نیز مناسب است، نیاز درمانی خاصی ندارند، شرایط دفع و گوارش آنها مطلوب است و اولین سری واکسن‌های خود را نیز دریافت کرده‌اند و بعد از واکسن زدن نیز عارضه خاصی برای آنها به وجود نیامده، بهتر است که این توله‌ها به فضایی بزرگتر و نزدیکتر به محیط طبیعی منتقل شود، بخصوص که توله‌ها در طول مدتی که در سمنان بوده‌اند، رشد کرده‌اند و نیاز به فضای بزرگتری برای جست‌وخیز دارند. 

معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: نزدیکترین محل حصارکشی‌شده به زیستگاه طبیعی یوزها همین محلی است که از آن به عنوان مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی یا همان سایت تکثیر یوزپلنگ یاد می‌شود که هم‌اکنون یوزپلنگ‌های بالغ در اسارت ما یعنی «ایران»، «فیروز» و «دلبر» نیز در آن حضور دارند و «آذر» و «توران» نیز هفته گذشته به آن منتقل شدند. همچنین در کنار محل نگهداری از این یوزپلنگ‌ها، محوطه وسیعی نیز از قبل فنس‌کشی شده است تا ما بعدا بتوانیم شرایط نیمه طبیعی را برای توله‌یوزها در آن محوطه فراهم کنیم. 

وی در ادامه اظهار داشت: با توجه به سرمای هوا، از زمانی که تصمیم به انتقال آذر و توران به سایت تکثیر یوزپلنگ گرفته شد، تا زمانی که این کار انجام شد، حدود یک هفته طول کشید تا مقدمات لازم فراهم شود. در طول یک هفته‌ای هم که این انتقال به تاخیر افتاد، بازهم چون توله‌یوزها نیاز به تحرک بالایی داشتند، از فضاهای مختلف داخل اداره‌کل سمنان استفاده می‌شد تا این نیاز توله ها برطرف شود. 

شرایط نگهداری از توله‌یوزها در سایت توران چگونه است؟ 
اکبری درباره شرایط نگهداری از آذر و توران در سایت تکثیر یوزپلنگ در توران توضیح داد: توله‌یوزها اکنون در محوطه‌ای فنس‌کشی‌شده در سایت توران حضور دارند که در این محوطه، هم شرایط لازم برای جست‌وخیز و آفتاب گرفتن آنها وجود دارد و هم اتاقکی وجود دارد که در زمان سرمای هوا توله‌ها می توانند در آن حضور پیدا کنند و دمای محیط در آن اتاقک به نحوی کنترل می‌شود که توله‌ها دچار آسیب نشوند. خوشبختانه همکاران ما در استان سمنان با نظارت دفتر تخصصی حیات وحش و با کمک دامپزشک معتمد و تیمارگران حیات وحش تا کنون نتیجه خوبی را از پرورش این دو توله به دست آورده‌اند. 

معاون محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست ادامه داد: در سایت تکثیر یوزپلنگ در توران، فضاهای فنس‌کشی‌شده جداگانه‌ای برای نگهداری از یوزهای بالغ و توله‌یوزها وجود دارد، به نحوی که هم فضای بین «ایران»، «فیروز» و «دلبر» از یکدیگر جدا شده است و هم «آذر» و «توران» در فضای کاملا جداگانه‌ای از یوزهای بالغ نگهداری می‌شوند. در آینده نیز در صورت انتقال «پیروز» به سایت تکثیر، از این یوزپلنگ هم در محوطه‌ای جدا از سایر یوزها نگهداری خواهد شد. 

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به این که تمام تصمیم‌گیری‌های ما در پروژه تکثیر در اسارت براساس نظر کمیته فنی و با استفاده از خرد جمعی اتخاذ می‌شود، در اولین فرصتی که کمیته فنی تایید کند که انتقال «پیروز» به سایت توران مانعی ندارد، این توله یوز نیز به این سایت بازخواهد گشت. این کار بسته به شرایط ممکن است در فروردین یا اردیبهشت سال آینده یا حتی در زمان نزدیکتر اتفاق بیفتد، اما انتقال «پیروز» به توران منوط به تایید نظر کارشناسی جمع است و پیش از انجام این انتقال، باید کمیته فنی تایید کند که در صورت انتقال «پیروز» به توران، هیچ مشکلی برای این حیوان رخ نخواهد داد. 

چرا از همان دامپزشک سزارین‌کننده «ایران» برای نگهداری از «آذر» و «توران» استفاده شد؟ 
اکبری در پاسخ به این سوال ایلنا که چرا برای نگهداری از «آذر» و «توران» از همان دامپزشکی استفاده شد که تجربه ناموفق سزارین «ایران» و تلف شدن دو توله یوز را در اردیبهشت ماه همین امسال در کارنامه داشت، توضیح داد: ما معتقدیم برای اجرای برنامه‌های مختلف در حوزه حیات وحش باید از تمام ظرفیت‌های کشور استفاده شود و این‌طور نیست که بخواهیم صرفا با یک نفر یا دو نفر یا یک گروه خاص مراوده و همکاری دائمی داشته باشیم و بقیه را حذف کنیم. اما اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، باید گفت تیمی که در پروژه آذر و توران با ما همکاری کردند، در حدود سه ماه گذشته توانستند این دو توله را در شرایط قابل قبولی نگهداری کنند و عملکرد آنها در این زمینه موفقیت‌آمیز بوده است. 

معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط‌زیست ادامه داد: درباره زایمان «ایران» و تلف شدن دو توله یوز نیز کارشناسان نظرات متفاوتی دارند و با توجه به این که این اولین بار در سطح جهان بود که یوزپلنگ آسیایی در شرایط اسارت زادآوری می‌کند، نمی‌توان الزاما آن پروژه را ناموفق دانست. البته ما همواره تاکید کرده‌ایم که تکثیر در اسارت یک فقط بخش کوچکی از فرآیند حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است که ما در چارچوب تنگناهای مالی حوزه حیات وحش، کمبود اعتبارات و ناکافی بودن تعداد نیروهای متخصص در سطح کشور باید این پروژه را پیش ببریم. زمانی هم که دامپزشک متخصص از آفریقای جنوبی برای رسیدگی به «پیروز» وارد ایران شد و چند ماه به ما کمک کرد، برایمان مشخص شد که تجربه بومی کافی برای زایمان یوزپلنگ در اسارت و نگهداری دستی از توله‌های این حیوان در کشورمان وجود نداشت. 

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکید کرد: خوشبختانه با حضور دامپزشک متخصص از آفریقای جنوبی، تجربه ما در نگهداری از توله یوزپلنگ در شرایط اسارت افزایش یافت و در پرورش آذر و توران نیز همین بالا رفتن سطح تجربه به کسب موفقیت ما کمک کرد. اکنون هم با تجربه بومی که از پرورش این دو توله یوز و نگهداری دستی از آنها به دست آمده است، قطعا در صورت نیاز، در آینده با دانش بومی و تجربه بیشتری نسبت به اردیبهشت ماه امسال به تکثیر یوزپلنگ در اسارت و نگهداری از دستی از توله‌های متولدشده در این شرایط عمل خواهیم کرد. 

وی در پایان تصریح کرد: تمام پروژه تکثیر در اسارت و یوزهایی مانند «پیروز»، «آذر»، «توران»، «ایران»، «فیروز» و «دلبر» فقط بخش کوچکی از فرآیند حفاظت از یوزپلنگ ایرانی هستند و خود یوز نیز یکی از هزار و ۳۰۰ گونه مهره‌دار ایران است. البته با توجه به وضعیت بحرانی یوزپلنگ، قطعا این گونه نیازمند توجه بیشتری است، ولی ما حتما باید به سایر گونه‌های حیات وحش نیز توجه کنیم، بخصوص که گونه‌های دیگری هم در کشورمان وجود دارند که وضعیت آنها چندان از یوزپلنگ بهتر نیست و ما بخشی از اعتبارات، تلاش‌ها و نیروهای کارشناسی خودمان به دیگر گونه‌های حیات وحش معطوف می‌کنیم.