چطور فشار خون بالا را کم کنیم؟

ارتباط فشار خون بالا با افزایش سن
دکتر طاهره سماوات، کارشناس و متخصص قلب و عروق در مورد فشار خون بالا می‌گوید: «فشارخون بالا یکی از بیماری‌های شایع در دنیاست. در کشور ما هم حدود ۲۵ درصد افراد بالای  ۳۰ سال مبتلا به فشار خون بالا هستند. البته  افزایش سن، عامل مهمی برای ابتلا به فشارخون بالا به شمار می رود؛ به گونه‌ای که می‌توان گفت حدود ۳۵ درصد افراد بالای ۵۰ سال در کشور مبتلا به  فشارخون بالا هستند.»به گفته سماوات، فشار خون بالا غالبا بدون علامت است و تنها راه اینکه بتوانیم متوجه افزایش آن شویم اندازه‌گیری فشارخون است. اندازه‌گیری آن هم با دستگاه‌های معمولی امکان‌پذیر است که همه در مطب‌های دکتر یا در بیمارستان‌ها مشاهده کرده‌اند.

انواع دستگاه‌های اندازه‌گیری فشارخون
فشار سنج انواع مختلفی دارد؛ عقربه‌ای، جیوه‌ای و اتوماتیک یا دیجیتال. فشارسنج‌های عقربه‌ای و جیوه‌ای بیشتر در بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها استفاده می‌شوند. چون کار  با این دستگاه‌ها  نیاز به مهارت بیشتری دارد. در این دستگاه‌ها، یک ستون جیوه وجود دارد که فشار را نشان می‌دهد. احتمال درست کار نکردن این دستگاه ‌ها خیلی کم است. هنگام خواندن فشار، باید به اعدادی که در دو طرف ستون جیوه هستند دقت شود.  با وجود این، استفاده از فشارسنج جیوه‌ای رو به کاهش است، چون جیوه سمی است و می‌تواند محیط را آلوده کند.

در منزل هم اغلب  از انواع فشارسنج‌های دیجیتالی و  اتوماتیک استفاده می‌شود. فشارسنج های دیجیتال دو مدل مچی و بازویی دارند که  از نظر دقت، فشارسنج‌های بازویی گزینه‌های بهتری هستند. اما با توجه به اینکه در موارد نادر، دستگاه‌های دیجیتالی و خودکار، فشارخون را اشتباه محاسبه می‌کنند بهتر است  از فشارسنج های جیوه‌ای استفاده شود.در واقع  استفاده از دستگاه های دیجیتالی تنها برای بیمارانی توصیه می‌شود که توانایی و امکان  استفاده از وسایل استاندارد دیگر  را ندارند. به گفته این متخصص قلب، فرم های بازوبندی قابل‌اعتمادتر  هستند. دستگاه‌های فشارسنج عقربه‌ای هم با استفاده از فشار هوا، عقربه‌ای را روی صفحه مدرجی حرکت می‌دهد که هر درجه آن، نشانگر یک میلی‌متر جیوه است.

اندازه‌گیری منظم  فشارخون
 سماوات می‌گوید کسانی که فشار خون بالا دارند و دارو مصرف می‌کنند کافی است هفته‌ای یک‌بار فشار خون‌شان را اندازه بگیرند. البته در شروع درمان  باید صبح و عصر
فشار خود را بگیرند و یادداشت کنند و به پزشک  اطلاع دهند تا دارو را بر اساس آن تنظیم کنند.
  بعد از تنظیم و کنترل‌شدن فشار خون، لازم نیست شخص هر روز فشار خون خود را اندازه‌گیری کنند. بلکه هفته‌ای یک‌بار کفایت می‌کند. چون اندازه‌گیری‌های مکرر هم باعث می‌شود، فرد دچار اضطراب شود.

شرایط اندازه‌گیری فشار خون
دکتر سماوات می‌گوید هنگام اندازه‌گیری فشار خون باید به مواردی توجه داشته باشیم و نکاتی را رعایت کنیم؛ نخست آنکه فرد باید نیم‌ساعت قبل‌از اندازه‌گیری فشار خون فعالیت شدید نکرده باشد. مثانه او  کاملا خالی باشدو غذا و  نوشیدنی‌هایی مانند چای و قهوه نخورده باشد. به علاوه اینکه سیگار هم  نکشیده باشد.
پس از آن، شخص می‌تواند در یک اتاق آرام که رفت‌وآمد زیاد نباشد و تلویزیون هم خاموش باشد بنشیند، دستش را روی تکیه‌گاهی بگذارد، پاها روی زمین باشند و پشت شخص هم تکیه‌گاهی وجود داشته باشد. بهتر است هنگام  اندازه‌گیری فشارخون فرد دچار هیجان خاصی نشود.

خواندن فشار خون
به گفته این متخصص قلب، خواندن اعداد فشار خون باید  به‌صورت کسر خوانده  شوند، مثلا ۱۲ روی ۸. یا به  میلی‌متر جیوه ۱۲۰ روی۸۰ .فشار خون سیستولیک (ماکزیمم) همان عدد اول یا عدد بالا در اندازه‌گیری فشار خون است که نشان‌دهنده حداکثر فشاری است که هنگام ضربان قلب، خون به دیواره شریان‌ها (سرخرگ‌ها) وارد می‌کند.فشار خون دیاستولیک (مینیمم) نیز عدد دوم یا عدد پایین در اندازه‌گیری فشار خون است که نشان‌دهنده حداقل فشاری است که خون هنگام استراحت قلب به دیواره سرخرگ‌ها وارد می‌آورد.

عوامل ابتلا به فشار خون بالا
سماوات می‌گوید به طور کلی فشار خون بالا بیماری خاموشی است. یعنی  بسیاری افراد هیچ گونه علامتی ندارند. بنابراین شاید تا مشخص شدن علایم بیماری، سال ها زمان ببرد. ممکن است هم این نشانه ها به دلایل دیگری نسبت داده شوند که به آن فشار خون ثانویه گفته می‌شود. یعنی بیماری یا علت دیگری باعث افزایش فشار خون شده مانند ابتلا به  تیروئید پرکار یا کم‌کار. همچنین ممکن است کلیه یا  غدد فوق کلیوی شخص دچار  مشکل‌ شده باشند.

مصرف داروهای خاص مانند کورتون هم می‌تواند فشار خون بالا ایجاد کند. حتی مصرف خودسرانه داروهای گیاهی مثل شیرین‌بیان هم می‌تواند باعث افزایش فشارخون شود.به گفته این کارشناسان قلب و عروق در فشارخون ‌های ثانویه اگر علت بروز آن بیماری برطرف شود، احتمال اینکه فشارخون هم  بهبود پیدا کند زیاد است.

به گفته این متخصص قلب و عروق در فشارخون‌های اولیه، علت ثابتی برای ایجاد فشار خون وجود ندارد. اما عوامل زمینه‌سازی مانند مصرف نمک زیاد، الکل و چاقی باعث افزایش فشار خون خواهد شد. ابتلا به بیماری‌های دیگر مانند دیابت هم احتمال ابتلا به فشار خون بالا را افزایش می‌دهد، چون انسولین مقاوم به درمان می‌تواند زمینه‌ساز بروز فشار خون بالاباشد.  

وراثت و اضطراب
سماوات می‌گوید عامل وراثت هم در ابتلا به فشار خون بالا بسیار مهم  است، یعنی شخصی که در خانواده‌اش افراد زیادی از جمله پدر، مادر یا  خواهر و  برادر مبتلا به فشارخون بالا باشند؛ احتمال اینکه او هم دچار فشار خون بالا شود زیاد است.اضطراب نیز رابطه مستقیمی با فشار خون دارد. اگر استرس‌ و فشارهای روحی به طور مستمر اتفاق بیفتند احتمال ابتلای  فرد به  فشار خون بالا بیشتر خواهد شد.

عوامل اجتماعی-‌اقتصادی
به گفته این متخصص قلب و عروق، عوامل دیگر اجتماعی-‌اقتصادی در افزایش فشارخون تاثیر زیادی دارد. مثلا اگر فرد نتواند انرژی مناسبی برای گرم نگه‌داشتن خانه خود فراهم کند، یا در مجتمع‌ها و آپارتمان‌های بسیار  کوچک  و پر سر و صدا و شلوغ زندگی کند و همچنین آلودگی و سرب موجود در هوا  همه و همه می‌توانند احتمال ابتلای آنها را  به فشار خون بیشتر کند. وجود کادمیوم در سبزی‌هایی که با آب و فاضلاب آبیاری می‌شوند، نیز می‌تواند عاملی برای  افزایش  فشارخون به شمار رود.

عوارض ابتلا به فشار خون
سماوات می‌گوید یکی از علل مهم نارسایی قلب و کلیه  فشار خون  بالاست. به اندازه‌ای که می‌توان گفت علت ۵۰ درصد نارسایی‌های کلیه مربوط به فشار خون بالاست. همچنین فشار خون بالا باعث ضخیم شدن عضلات قلب می‌شود و در طولانی مدت باعث کاهش عمر فرد شود. رسوب چربی در دیواره سرخرگ‌ها باعث کم شدن جریان خون به مغز می‌شود که  اگر تنگی رگ باشد شدید یا رگ‌های مغز بسته شوند، باعث بروز سکته مغزی خواهند شد. در واقع فشار خون بالا می‌تواند باعث اختلال در حرکت اندام‌ها، بروز مشکلاتی در چشم، خونریزی ته چشم، تاری دید و حتی کوری شود.

چه باید کرد؟
‌به گفته سماوات، درمان افراد مبتلا به فشار خون بالا شامل  درمان های دارویی و مصرف دارو براساس نظر پزشک است و همچنین اصلاح شیوه زندگی است.  کاهش مصرف نمک، کنترل و کاهش وزن و اصلاح چاقی به ویژه چاقی شکمی، ترک مصرف نوشیدنی‌های الکلی، استفاده بیشتر از  میوه وسبزیجات. بهبود عادت‌های تغذیه‌ای ناسالم، کاهش میزان مصرف چربی، حذف روغن و چربی جامد و جایگزین کردن آن با روغن مایع،  مصرف مقدار کافی میوه و سبزی،  پزهیز از مصرف غذاهای سرخ کردنی از جمله توجه به سبک زندگی سالم است. کسب مهارت‌های  کنار آمدن  و مواجهه  با استرس هم می‌تواند باعث برخورداری از فشارخون متعادل شود.