واکسیناسیون؛عقلانی‌ترین راه مقابله با کرونا

گروه علم و فناوری: وبینار بایدها و نبایدهای واکسیناسیون کرونا، مسئولیت‌های فردی و اجتماعی پس از انجام واکسیناسیون عمومی با حضور دو تن از پزشکان و اساتید دانشگاه تهران برگزار شد.
 دکتر مسعود یونسیان – اپیدمیولوژیست و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این وبینار با اشاره به بهبود سیستم شناسایی کووید – ۱۹ در ایران خاطرنشان کرد: ما در پیک اول  و دوم و سوم بیماری با افزایش تعداد مرگ و میر متوجه شدیم که وارد پیک شدیم. این در حالیست که انتظار آن است که ابتدا تعداد مبتلایان افزایش یابد و سپس مرگ و میرها زیاد شود.این نشان دهنده این موضوع بود که سیستم شناسایی بیماران ما توانایی لازم را نداشت.
وی ادامه داد: در پیک چهارم و پنجم این شرایط برعکس بود و ابتدا افزایش تعداد مبتلایان را مشاهده کردیم و یکی دو هغته بعد با افزایش تعداد مرگ و میرها روبرو شدیم. این برای ما هم خبر خوبی است و هم بد. از طرفی ما متوجه شدیم که سیستم شناسایی بیماران ما پیشرفت کرده است و توانسته خود را با شرایط شناخت ویروس وفق دهد و از طرف دیگر نشان‌دهنده این است که اگر همین الان تعداد مبتلایان کاهش پیدا کند پس از یکی دو هفته تعداد مرگ ها کمتر خواهد شد.
یونسیان با اشاره به دغدغه بسیاری از کارشناسان برای تعطیلی دو هفته ای شهر تهران، افزود: از لحاظ نظری، اگر ما از همین امروز به مدت دو هفته کل مردم را در خانه قرنطینه کنیم، باید تعداد مرگ و میر ها کاهش پیدا کند؛ اما همانطور که اشاره شد تجربه ۱۸ ماهه در مقابله با این ویروس چیز دیگری را نشان می‌دهد. در این شرایط عقلانی‌ترین راه واکسیناسیون است. کشورهایی مانند انگلستان که واکسیناسیون را نسبتا به طور کامل انجام داده‌اند، علیرغم اینکه در مواجهه با واریانت دلتا دچار مشکلاتی شده‌اند، اما شرایط کشورهایی مانند هندوستان و ایران در مواجهه با این جهش بسیار بدتر است. هندی‌ها هم جشن انتهای کرونا را گرفتند، اما فاجعه انسانی بزرگی رخ داد. ما هم واکسیناسیون را بسیار دیر شروع کردیم و در واقع تعداد افراد واکسینه ما هیچ تاثیری بر روی موج پنجم کرونا نخواهد داشت؛ البته موج پنجم نیز در روزهای آتی به اوج خود خواهد رسید و سپس پایین خواهد آمد؛ اما نه به علت واکسیناسیون.
یونسیان افزود: خواهشمندم مردم به شایعات افراد  کم اطلاع و بعضا مغرض در رابطه با بالارفتن امکان ابتلای افراد واکسینه به ویروس دلتا توجهی نکنند و در نظر داشته باشند که ایمنی واکسیناسیون همچنان به علت تزریق نکردن دوز دوم، ناقص است. وقتی ما واکسن میزنیم تا زمانی که دوز دوم را نزدیم، نه تنها از بیماری مصون نیستیم، بلکه به علت سهل انگاری و احساس امنیت کاذب، بیشتر در معرض خطر ابتلا قرار خواهیم داشت. این نکته نیز قابل ذکر است که ایمنی واکسن‌ها به طور کلی پس از دوز دوم حدود ۹۰ درصد و ایمنی در مقابل ابتلای خفیف و بدون علامت ۵۰ تا ۷۰ درصد است. به همین علت اگر واکسینه هم شده باشیم ممکن است با ابتلا به موارد خفیف، ناقل  ویروس باشیم و به همین سبب باید پس از تزریق واکسن هم از حضور در اجتماعات و اماکن شلوغ جلوگیری کنیم.
یونسیان با اشاره به تنوع زیاد واکسن ها در کشور گفت: وقتی در فاز سوم کارآزمایی بالینی تعدادی از افراد واکسن میزنند و افرادی واکسن نما یا دارونما بزنند و این افراد را در جامعه رها می‌کنند تا زندگی عادی خود را داشته باشند؛ پس از این اقدامات کارایی واکسن به فاکتورهای زیادی بستگی خواهد داشت. فرهنگ  عمومی و رعایت پروتکل های بهداشتی و همچنین نسخه و جهشی که از ویروس در آن کشور وجود دارد در میزان کارآمدی واکسن تاثیر خواهد داشت. لذا تاثیرگذاری واکسن در یک منطقه یا یک کشور نمی‌تواند الزاما نشان‌دهنده تاثیرگذاری واکسن در منطقه دیگری باشد. علیرغم همه این نکات واکسن‌هایی که در دنیا ساخته شده است خوشبختانه همگی دارای شرایط استانداردی هستند و مورد تایید نهادهای بهداشتی دنیا قرار گرفتند. لذا توصیه من به مردم این است که از مقایسه بین واکسن‌ها پرهیز کنند؛ هرچند که اگر بخواهیم خیلی ریز مقایسه کنیم واکسن هایی که بر پایه mRNA ساخته شده‌اند، ایمنی‌زایی بیشتری دارند. برخی استثنائات هم برای برخی اقشار خاص ماند زنان شیرده وجود دارد که از این نظر هم جای نگرانی نیست و متخصصان سلامت و واکسیناسیون کشور به آن اشراف کامل دارند.
وی با اشاره به مسئولیت‌های فرد واکسینه شده نیز گفت: فردی که واکسینه شده از لحاظ رفتاری باید فرض کند که واکسن نزده است. ما هم اکنون هیچ راهی برای بررسی مصونیت فرد در مقابل ویروس را نداریم. همانطور که اشاره شد بسیاری از افراد پس از تزریق دوز اول رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی را کنار گذاشتند و این سبب بالا رفتن آمار ابتلا در برخی کشورها مانند هلند پس از تزریق دوز اول شد. این موضوع تماما مربوط به رفتار مردم پس از تزریق واکسن است و مرتبط فرض کردن افزایش موارد ابتلا به تزریق واکسن تماما بی‌اساس و بی‌ربط است. زمانی که همه مردم واکسن زدند می‌توان محدودیت‌ها را مرحله به مرحله برداشت اما در اوج اپیدمی هیچ کس حتی افراد واکسینه مصونیت کامل ندارند. ما باید تلاش کنیم تا به شعار سازمان جهانی بهداشت عمل کنیم که هیچ کس با واکسن ایمن نخواهد شد؛ مگر اینکه همسایه او نیز واکسینه شده باشد.
وی همچنین گفت: در رابطه با رژیم غذایی قبل و بعد از واکسیناسیون هیچگونه دستورالعمل خاصی ارائه نشده است.
یونسیان در ادامه درباره دغدغه مردم در زمینه بازگشایی مدارس نیز گفت: در مستندی که یونیسف و سازمان جهانی بهداشت تهیه کردند ، صراحتا به این نکته اشاره شد که باید مدارس آخرین جایی باشند که تعطیل می شوند و اولین جایی باشند که بازگشایی خواهند شد. کودکان امکان ابتلا و مرگ و میر پایین‌تری نسبت به افراد بالغ دارند و همچنین ریسک‌ها و خطراتی که با ماندن در خانه یا در کنار پدر و مادر در محیط کار متوجه کودکان است به مراتب بیشتر است. همچنین علاوه بر تاثیرات روانی، بسته بودن مدارس می‌تواند سبب ترک تحصیل عده زیادی از دانش آموزان شود. در بدترین حالت نشاندن دانش آموزان کنار یکدیگر بهتر از رها کردن دانش آموزان است. البته وزارت آموزش و پرورش نیز باید در این یک سال که مدارس بسته بوده تمهیداتی برای تهویه بهتر ، رعایت پروتکل ها و اجرای دستورالعمل های بهداشتی کرده باشد.
در ادامه یونسیان در رابطه با اولویت بندی گروه های اجتماعی برای تزریق واکسن افزود:کووید ۱۹ اولین ویروسی است که به شکل عجیبی وابسته به سن است و با افزایش سن موارد ابتلا به آن به صورت نمایی افزایش پیدا می‌کند. بنابراین خوشبختانه اصلی‌ترین ملاک ما برای اولویت‌بندی ساده‌ترین ملاک ماست که همان سن است. حتی سن از بیماری‌های زمینه‌ای و اولویت بالاتری دارد. اولویت بعدی افرادی است که در جریان شغل خود روزانه با افراد زیادی سر و کار دارند و برای سلامت جامعه و خود واکسیناسیون این افراد از اهمیت بالایی برخوردار است. موضوع دیگر این است که واکسیناسیون افراد جوان در شرایطی که قشر بزرگسال و سالمند واکسینه نشده‌اند، به طور خاص ایمنی مطلوبی در جامعه ایجاد نمی‌کند. لذا درخواست ما از قشر جوان‌تر این است که عجله‌ای برای واکسن زدن نداشته باشند.
یونسیان با اشاره به تغییر شرایط از ابتدای شیوع ویروس گفت: اطلاعات و داده های ما از ویروس تغییر کرده است اما هنوز دیدگاهی که ما داریم درباره ویروس در کشور ما تغییر نکرده است. ما باید از شرایط منفعلانه خود خارج شویم و زمانی که ویروس پیک خود را گذرانده و شرایط آرامی دارد به آن حمله کنیم و با جدیت در پروتکل ها و تزریق واکسن از حمله دوباره ویروس جلوگیری کنیم. متاسفانه ما در اردیبهشت ماه فکر کردیم این ماجرا تمام شده و همه محدودیت ها برداشته شد و نتایج فاجعه بار آنرا مشاهده کردیم. با درنظر گرفتن اطلاعات نظری، واکسن ها باید در بازه‌های کوتاه به روز رسانی شوند اما در شرایط عملی و واقع بینانه باید هر واکسنی در دسترس هست تزریق کنیم زیرا نمی‌توان با ظاهر شدن هر واریانت جدید انتظار به روز رسانی فوری واکسن‌ها را داشت.
وی افزود: با توجه به اینکه بسیاری از کشور ها هنوز دو دوز واکسن را دریافت نکرده اند صحبت از دوز سوم یا دوز بوستر نه از جهت انسان دوستانه بلکه از جهت خوددوستانه غیرمنطقی است و همانطور که اشاره شد برای رسیدن به ایمنی کامل باید همه افراد واکسینه شده باشند.همچنین تزریق دوز دوم از واکسن متفاوت منعی ندارد و در برخی گزارشات اثربخشی بیشتری نیز داشته است.
در ادامه محمدرضا صالحی – متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز با اشاره به ایمنی زایی نسبی همه واکسن های موجود علی رغم تنوع بالا، تاکید کرد: اولویت بندی ویژه‌ای از سوی سازمان بهداشت جهانی تعیین نشده است و تمام واکسن هایی که در دسترس هستند بهترین واکسن‌ها هستند. برخی از رسانه‌ها و متخصان بیش از حد مردم را در این باره حساس کرده‌اند. توصیه موکد این است که افرادی که تحت واکسیناسیون قرار گرفته‌اند، پروتکل‌های بهداشتی را به شکل موکد رعایت کنند.
وی افزود: در رابطه با مدت اثر واکسن باید گفت که این موضوع بیشتر با شرایط جسمی و بدنی خاص هر فرد مرتبط است. موضوع دیگری که در بحث اثربخشی واکسن مطرح است ظهور واریانت‌های جدید است. برای مثال ظهور واریانت دلتا باعث تزریق دوز بوستر در برخی کشورها شده است.
صالحی در رابطه با امکان ابتلا پس از واکسیناسیون و عوارض واکسن نیز گفت: بسیاری از واکسن های موجود مانند سینوفارم و برکت از ویروس کشته شده استفاده می کنند. برخی نیز از مکانیزم پروتئینی استفاده می‌کنند که واکسن کووپارس رازی مثالی از آنهاست. واکسنی مانند آسترازنکا هم از مکانیزم وکتورهای ادنوویروس استفاده می‌کند. هیچکدام از این واکسن ها باعث ابتلا به کرونا نمی‌شوند. با این حال در مدت دو هفته پس از تزریق دوز اول تعداد مبتلایان بیشتر شده است. این اتفاق به دو علت رخ داده است که یکی از آنها همانطور که اشاره شد کاهش پایبندی به پروتکل‌ها و دیگری علائمی است که بدن پس از تزریق از خود نشان می‌دهد و پس از دو هفته از بین می رود و خود را ایمن می‌کند که این مورد طبیعی است و جدی نیست.
وی ادامه داد: در رابطه با عوارض واکسن ها باید گفت که تمام واکسن‌هایی که از کودکی به ما زده شده است  به مقدار خیلی خیلی اندک عوارضی داشته اند. در رابطه با واکسن فلج اطفال که توانسته این بیماری را در برخی کشور ها ریشه کن کند، ممکن است در مقیاس یک در میلیون موردی وجود داشته باشد که با تزریق واکسن مبتلا شده باشند. در رابطه با واکسن کووید نیز اگر عوارض واکسن و عوارض ابتلا به خود ویروس را در کنار هم در نظر بگیریم، قطعا کفه ترازو به سمت عوارض ابتلا، سنگینی خواهد کرد و بدون شک عوارض واکسیناسیون به مراتب کمتر خواهد بود. از سوی دیگر مشکلات اقتصادی و اجتماعی که جهان را در یک سال و نیم گذشته درگیر کرده است نیاز دنیا به واکسیناسیون را نشان می دهد.
صالحی با اشاره به شرایط تزریق واکسن برای زنان باردار و شیرده نیز گفت: واکسن کووید برای خانم های باردار به شدت توصیه می شود و واکسن فایزر بیشترین اثر مثبت را روی زنان باردار داشته و امن‌ترین واکسن بوده است. پس از آن سینوفارم و آسترازنکا قرار دارند که هر دوی آنها از سوی سازمان بهداشت جهانی توصیه شده است.
 وی بر تزریق واکسن برای افراد دارای حساسیت تاکید کرد و گفت:حساسیت و عوارض آن طیف گسترده ای از واکنش ها از سوی بدن را شامل می شود. اگر فردی به دلیل حساسیت دچار خطر نزدیک به مرگ شده و با استفاده از دارو از این خطر نجات پیدا کرده است، بهتر است در مراکزی واکسینه شود که تیم متخصصی در آن محل حضور داشته باشد و تا حد امکان ۳۰ دقیقه تا یک ساعت پس از تزریق واکسن نیز در محل تزریق حضور داشته باشد. اما مواردی مانند سوزش ، کهیر یا تب‌های خفیف پس از تزریق واکسن های قبلی خطر چندانی ندارد.
صالحی با اشاره به بی خطر بودن مصرف مسکن ها پس از تزریق واکسن ادامه داد: مصرف داروهای مسکن مانند استامینوفن منع خاصی ندارد و حتی توصیه هم شده است. در خصوص مصرف ویتامین ها همانطور که توصیه شد دستورالعمل خاصی برای مصرف ماده غذایی خاص یا مکمل به خصوص وجود ندارد. همچنین تاکنون مدرکی دال بر تاثیر واکسیناسیون روی قدرت باروری وجود ندارد. البته در برخی موارد گزارش شده که ابتلا به کرونای شدید باعث کاهش قدرت باروری شده است. منعی برای افرادی که دچار حملات پانیک می‌شوند نیز برای تزریق واکسن وجود ندارد.  
 وقتی صحبت درباره اثربخشی واکسن است، اینگونه نیست که تنها در آزمایشگاه نتیجه آن مشخص شود. در فاز سوم تشخیص کارایی واکسن، تعدادی از افراد با تزریق واکسن و تعدادی افراد با تزریق واکسن نما به جامعه بازمی‌گردند و پس از دو یا سه ماه به طور نسبی میزان ابتلا و در نتیجه ایمنی زایی واکسن مشخص می‌شود.صالحی در ادامه با تاکید بر رعایت پروتکل‌ها گفت: نکته قابل توجه این است که حتی اگر ایمنی‌زایی واکسنی مانند فایزر ۹۰ درصد ذکر می‌شود، ما باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که ممکن است همان ۱۰ درصد که مبتلا می‌شوند خود ما باشیم و باید پس از تزریق واکسن نیز در رعایت پروتکل‌های بهداشتی جدی باشیم.
وی گفت: باید افرادی که دارای علائم هستند از تزریق واکسن پرهیز کنند ولی مشکلات مفصلی منعی برای تزریق ایجاد نمی‌کند. همچنین بهتر است افرادی که شیمی درمانی می‌کنند تزریق واکسن را بین نوبت‌های شیمی درمانی خود انجام دهند.  بهتر است حداقل چهار هفته از مثبت شدن تست PCR  برای تزریق واکسن گذشته باشد و بهتر است کسی که علائم خفیف دارد، برای تزریق دست نگه دارد. همچنین کسی که شک دارد که با فرد مبتلا مواجهه داشته است مشکلی برای تزریق واکسن ندارد.
وی گفت:  افرادی که غلظت بالای خون دارند منعی برای تزریق ندارند و فقط کسانی که مشکل لخته قلبی یا مغزی دارند باید از پلتفرم های متفاوتی استفاده کنند.
صالحی در پایان با تاکید بر لزوم اعتماد مردم به روند واکسیناسیون گفت: توصیه من این است که با توجه به پروتکل های حمل و نقل واکسن و همچنین امکان فیک بودن واکسن ها، مردم از تزریق واکسن در شرکت‌های خصوصی و خارج از چرخه عمومی واکسیناسیون وزارت بهداشت پرهیز کنند. در نهایت توجه به پروتکل ها برای گذر ایمن از این پاندمی برای همه مردم الزامی است و امیدواریم با انجام واکسیناسیون با سرعت حداکثری بتوانیم از این شرایط سخت عبور کنیم.