صدورشناسنامه مادری‌ تاکنون فقط‌ برای۱۰۰ کودک

گروه جامعه: مدرکی سه برگی با جلدی سبزرنگ که اینجا بیشتر از آن به «سِجل» یاد می کنند، برای بیشترشان در حکم تولدی دوباره است. قرار است با این سِجل ها دوباره متولد شوند؛ یکی در ۷ سالگی، دیگری در ۱۲ سالگی، آن یکی در ۳ سالگی و چه بسا کسانی در ۲۰ سالگی! کم نیستند؛ فقط ۵۰هزار کودک بی شناسنامه در سرزمین خراسان که بعد از سیستان و بلوچستان بیشترین کودک بی شناسنامه را بین استان های کشور دارد.مادرانشان ایرانی اند و در گوشه ای از حاشیه شهر مشهد با مردانی که از سرزمین جنگ به اینجا آمده اند، ازدواج کرده اند.

اینجا چشم گشوده اند، قد کشیده اند اما بی نام ونشان تر از آنکه مدرک و سندی برای شناسایی شان داشته باشند. سال ها اسم کودک بی شناسنامه را یدک کشیده اند و حالا می خواهند با سال های بی هویتی خداحافظی کنند.بیش از ۱۰ماه است که بعد از آغاز اجرای قانون اعطای تابعیت و صدور شناسنامه برای فرزندان از مادر ایرانی با پدر غیرایرانی، برای صدور شناسنامه درخواست داده اند اما هنوز خبری از شناسنامه ها نیست.این درحالی است که همین هفته پیش سیف ا… ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور، از صدور ۴۰۱ ۱شناسنامه برای فرزندان حاصل از ازدواج مادر ایرانی با پدر خارجی در کشور خبر داد. اما برای کودکان خراسان رضوی که رتبه دوم کودکان بی شناسنامه کشور را دارد، صدور شناسنامه ها خیلی کُند و با حرکتی لاک پشتی جلو می رود.

*انتظار سخت در صف صدور شناسنامه
نخستین شناسنامه برای فرزند از مادر ایرانی با پدر غیرایرانی ۲۴آبان سال گذشته در پایتخت صادر شد و بعد از آن بلافاصله در دیگر استان ها . اما گویا از همان ابتدا خراسان رضوی، پازل متفاوتی در جغرافیای کشور بود و باید از قافله عقب می ماند. آن چنان که خیلی دیرتر از سایر استان ها اولین شناسنامه در اسفند صادر بشود و سپس در مدار کُند صدور شناسنامه ها بماند.

رد پای مادرانی ایرانی را که در آرزوی گرفتن شناسنامه برای فرزندانشان هستند، از اداره اتباع و دفاتر کفالت اتباع دنبال می کنیم.روی در و دیوار برگه هایی چسبانده اند که مدام یادآوری می کند برای پیگیری درخواست شناسنامه از طریق اینترنت به سایت اداره اتباع مراجعه شود اما مادرانی که از سایت پاسخی نگرفته اند، دوباره از این سو و آن سوی شهر راهی دفاتر کفالت اتباع شده اند. بعد از سال ها چشم انتظاری برای داشتن شناسنامه فرزندانشان، حالا طاقت انتظار چند ماه صبوری برای بررسی ها و تأیید صدور شناسنامه را ندارند.

اکرم مادر هفت فرزند است که هیچ کدامشان شناسنامه ندارند. آبان پارسال پرونده درخواست شناسنامه برای فرزندانش را کامل کرده و گفته اند که حداقل باید چهارماه منتظر بماند تا شناسنامه ها تحویل داده شود. اکرم طاقت انتظار بیشتری را نداشته است؛ برای همین درست سر چهارماه که با حساب کتاب ثبت نامش، اول اسفندماه می شد، راهی اداره اتباع می شود. آن ها می گویند اول، تأیید ارائه شناسنامه برای فرزندان او دست نهادهای امنیتی و اطلاعاتی است و دوم، بعد از تأیید کار می افتد به ثبت احوال. بنابراین همچنان باید در صف انتظار بماند و اصلا مشخص نیست که چه زمانی شناسنامه ها صادر خواهد شد.

این مادر ایرانی هر بار همین پاسخ را شنیده است اما باز سر هر ماه دوباره راهی اداره اتباع می شود. هفته اول خرداد هم دوباره اینجا آمد تا شاید این بار خبری باشد که نیست. این مادر با آرزوهای گمشده در ازدواجش و هزاران غم در دلش، حالا دلخوشی اش، گرفتن همین شناسنامه ها برای فرزندانش است. ازدواج اکرم بیشتر قصه نان بوده است تا قصه زندگی. پدرش او را در پانزده سالگی سر سفره عقد با مرد ۲۵ساله مهاجر نشانده بود. پدر اکرم می خواست به قول خودش یک نان خور از سفره اش کم کند اما قصه نان آنجا تمام نمی شود.

گویی تاریخ تکرار می شود و اکرم هم با دلی خون دو دختر بزرگش را یکی در ۱۳سالگی و دیگری در ۱۵سالگی عروس می کند. دخترانی که هنوز ۱۸ساله هم نشده اند و کودک محسوب می شوند و مادرشان بعد از عروس کردنشان آمده است تا شناسنامه بگیرد. شوهر افغان اکرم هر چند سال های اول زندگی حداقل در اخلاق و خلق و خو آدم بدی نبوده، بعد از کارگری در سر گذر و اعتیادی که حاصل آن در نشست و برخاست با چند کارگر معتاد دیگر بوده، چند سالی است که رفتارش چیزی کمتر از روان پریش ها ندارد.اکرم غم نداشتن شناسنامه کودکانش را هم رفع کند، خدا می داند با غم نداشته های دیگرشان می خواهد چه کند.

*برای اولین بار ما هم رأی می دهیم
حدود ۳۵درصد از فرزندان مادر ایرانی و پدر غیرایرانی که در نوبت دریافت شناسنامه هستند، شامل فرزندان بالای ۱۸سال این مادران می شوند. طبق قانون بیشتر از ۱۸ساله ها خودشان باید درخواست شناسنامه بدهند و کمتر از ۱۸ساله ها کودک محسوب می شوند. مادر ایرانی در جمع کودکان بی شناسنامه برای فرزندانش می تواند درخواست اعطای تابعیت ایرانی و صدور شناسنامه را بدهد. طبق آخرین آماری که معاونت حقوقی ریاست جمهوری اعلام کرده است، تاکنون حدود ۱۰۰ هزار درخواست صدور شناسنامه برای فرزندان از مادران ایرانی ثبت شده که نزدیک به ۳۵ هزار درخواست شامل فرزندان بیشتر از ۱۸ ساله است.

افروز یکی از همین بالای ۱۸ساله هاست که در دفتر کفالت اتباع از روند صدور شناسنامه اش به ما می گوید. افروز به تازگی وارد بیست سالگی شده است. حساب اینکه چقدر در سال های زندگی اش همه چیز به بود و نبود شناسنامه ختم شده را ندارد؛ تمام سال هایی را که دوست داشت مثل دیگر هم سن و سال هایش با شناسنامه و کارنامه برای ثبت نام به مدرسه برود نه با کارت آمایشی که هر مدرسه ای ثبت نامش نمی کرد. حتی یک کلاس تابستانی ساده که دلش می خواست ثبت نام کند، همه جا شناسنامه یا کارت ملی می خواستند. مادرش ایرانی و اهل سرخس است. پدرش ۲۵سال پیش وقتی به دنبال کار گذرش به یکی از معادن سرخس افتاده بود، با مادرش که دختر یکی از کارگران معدن بود، ازدواج کرد.

کودکی اش در سرخس گذشت و بعد از تعطیلی معدن و بیکاری پدر، راهی حاشیه شهر مشهد شد. حالا ۱۲،۱۰ سالی است که به جمع حاشیه نشینان مشهد پیوسته اند. افروز آرزوهای زیادی داشته است که در کودکی و نوجوانی اش گم شده اند. حالا با گرفتن شناسنامه به یکی از آرزوهایش رسیده است. با خنده می گوید: فکر می کنم اولین استفاده ام از شناسنامه، رأی دادن در همین انتخابات خرداد باشد. شاید انتخابات برای دیگر ایرانی ها حکم های متفاوتی داشته باشد اما برای من به دلیل اینکه می توانم مثل دیگر شهروندها باشم، حکم به حساب آمدن در جمع دیگر شهروندها را دارد. بعد از آن هم اگر خدا بخواهد من هم مثل هر ایرانی دیگر با این شناسنامه ازدواج می کنم و هر روزی که بچه دار شدم، مثل مادرم سال ها غم بی شناسنامه ای فرزندانم را نخواهم کشید.
افروز چون بیشتر از ۱۸ سال داشته، خودش ثبت نام کرده و شناسنامه گرفته است. اما برای خواهر و دو برادر دیگرش که کمتر از ۱۸ سال داشته اند، مادرش چند ماهی است که ثبت نام کرده ولی هنوز شناسنامه آن ها صادر نشده است. آمده اند تا دفتر کفالت اتباع برای پیگیری شناسنامه اما پاسخ درستی به آن ها داده نمی شود. می گویند بروید و منتظر بمانید تا پیامک برایتان ارسال شود. آن ها ۱۰ ماه است که چشم انتظار این پیامک بوده اند و همچنان باید در انتظار بمانند.

*بلاتکلیفی فرزندان مادران دورگه
در بین مادران ایرانی که پیگیر تابعیت ایرانی برای کودکان بی شناسنامه شان هستند، چند مورد متفاوت هم می بینیم که با مشکل و بلاتکلیفی در گرفتن شناسنامه برای فرزندانشان مواجه شده اند. این مادران ایرانی دراصطلاح دورگه هستند و یک رگ ایرانی و یک رگ از پدر غیرایرانی دارند. حتی خودشان هم شناسنامه ندارند اما حالا برای گرفتن شناسنامه برای فرزندانشان اقدام کرده اند.سمیه یکی از همین مادران است. ۲۲سال بیشتر ندارد اما مادر سه کودک قد و نیم قد است. مادر سمیه ایرانی است اما پدرش افغانستانی. خودش هم تا به این سن رسیده، شناسنامه نداشته است. حالا که قانون اعطای تابعیت به مادران ایرانی و صدور شناسنامه اجرایی شده است، آمده تا برای سه کودکش درخواست شناسنامه بدهد. اولین مدرک برای ثبت درخواست شناسنامه برای فرزندان حاصل از مادر ایرانی، شناسنامه و کارت ملی مادر است که سمیه ندارد. یکی از پرسنل دفتر کفالت، سمیه را راهنمایی می کند که اول باید برای خودش به عنوان فرزند بیشتر از ۱۸ سال از مادر ایرانی شناسنامه بگیرد و بعد اگر قبول کردند، برای فرزندانش.

سمیه خودش را ایرانی می داند و از زمانی که چشم گشوده در کوچه های بولوار طبرسی مشهد قد کشیده و خیلی زود با پسر افغان همسایه ازدواج کرده و راهی خانه بخت شده است. در ۱۶ سالگی هم فرزند اولش به دنیا آمده، ۱۹ سالگی فرزند دوم و حالا نوزادی سه ماهه دارد که هیچ کدام شناسنامهندارند.رخشان هم مادر جوان دیگری است که مثل سمیه دورگه است، از مادر ایرانی و پدر افغانستانی. دو فرزند ۳ساله و ۷ ساله دارد که شناسنامه ندارند. او هم نمی تواند درخواست خود را ثبت کند.

به گفته متصدی دفتر کفالت اتباع، طبق ماده ۲ آیین نامه اعطای تابعیت ایران به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، هیچ اشاره ای قانونی به اینکه مادر ایرانی یعنی اینکه باید دورگه ایرانی باشد، نشده است و برخی این طور از قانون برداشت می کنند که مادر ایرانی اگر یک رگ ایرانی هم داشته باشد، فرزند حاصل از ازدواجش با مرد خارجی باید شناسنامه ایرانی را شامل شود. در این قانون فقط قید شده است که ملاک ایرانی بودن مادر، اسناد سجلی اوست در صورتی که این مادران دورگه خودشان اسناد سجلی ندارند. شاید یک راه این باشد که ابتدا برای خودشان درخواست شناسنامه بدهند و درصورت تأیید و صدور شناسنامه در گام بعدی برای فرزندانشان این مسیر را طی کنند. در عین حال اصلا نمی توان پیش بینی کرد که آیا این روش امکان پذیر خواهد بود یا نه. چون از فیلتر چند دستگاه مختلف باید اطلاعات افراد برای تأیید صدور شناسنامه رد شود.

*نقص مدرک ازدواج، سد راه برخی درخواست های شناسنامه
خیلی ها از مادران ایرانی که با آن ها هم کلام می شویم برای صدور شناسنامه ثبت نام کرده اند و فقط برای پیگیری اینکه چرا شناسنامه ها به آن ها تحویل داده نمی شود، به اینجا آمده اند و عده ای همچنان در کش وقوس ثبت درخواست هستند و مدارکی که ناقص است و تکمیل شدنشان گذر از هفت خان رستم را می طلبد. مهم ترین مدرک، داشتن سند یا برگه ای برای اثبات ازدواج شرعی زنان ایرانی با مردان اتباع است؛ درعین حال تعداد زیادی از زنان ایرانی که همسر غیرایرانی دارند و چندین فرزند حاصل از این ازدواج ها، هیچ مدرک و سند یا برگه ای قانونی برای ازدواجشان ندارند. فقط خطبه شرعی عقد را عاقدی جاری کرده است تا محرم باشند.

این زنان ابتدا باید دنبال ثبت ازدواجشان باشند، سپس اگر مدارکشان نقصی نداشت، برای صدور شناسنامه فرزندانشان درخواست بدهند. همین نقص مدرک و سردرگمی برخی مادران ایرانی است که باعث شده از بین ۵۰هزار کودک بی شناسنامه خراسان‌رضوی در ۱۰ماه گذشته فقط برای ۱۱هزار کودک، درخواست صدور شناسنامه ثبت شود.مادر دیگری چون فرزندان زیادی دارد، نگران این است که برای همه فرزندانش شناسنامه صادر نشود. خودش سواد رفتن به سایت اداره اتباع خارجی و مطالعه قانون شناسنامه را نداشته است و آمده تا دفتر کفالت اتباع و راهنمایی می خواهد. متصدی دفتر کفالت توضیح می دهد: از آنجا که بیشتر خانواده های مهاجران تعداد زیادی فرزند دارند، فرم ثبت مشخصات فرزندان اتباع خارجی دارای مادر ایرانی، تعداد کادر برای ثبت اطلاعات فرزندان را تا عدد فرزند هشتم درنظر گرفته شده است. بنابراین محدودیتی از نظر تعداد برای گرفتن شناسنامه فرزندانشان وجود ندارد و تا ۸هشت فرزند می توانند درخواست صدور شناسنامه بدهند.