نگاهی به کارایی واکسن‌های ضد کرونا در ایران

گروه علمی: یورونیوز نوشت: ایران اجرای کارزار واکسیناسیون عمومی در برابر بیماری کووید۱۹ را با تزریق واکسن‌های وارداتی اسپوتنیک وی، آسترازنکا/آکسفورد، سینوفارم و کووکسین آغاز کرده است. در حال حاضر فاز دوم این کارزار با انجام واکسیناسیون یک میلیون و ۱۴۹ هزار فرد بالای ۸۰ سال ایرانی در جریان است و از روز شنبه نیز تزریق به جمعیت ۹۲۹ هزار نفری حاضر در فاصله سنی ۷۵ تا ۷۹ سال آغاز خواهد شد. در این فاز در مجموع بیش از ۷ میلیون و ۷۷۷ هزار ایرانی تا مرداد ماه دُز نخست واکسن کرونا را دریافت خواهند کرد اما واکسن‌های مورد استفاده ایران چقدر کارآیی دارند و استفاده از آنها تا چه حد در سایر کشورهای جهان رایج شده است؟

اسپوتنیک وی
واکسن «اسپوتنیک وی» که ساخت روسیه است تا کنون در ۳۰ کشور جهان از جمله آرژانتین، بحرین، مجارستان، امارات عربی متحده مورد استفاده قرار گرفته و مقام‌های بهداشتی ۶۵ کشور جهان مجوز استفاده ضروری از آن را صادر کرده‌اند. اسپوتنیک وی از دو آدنوویروس(ویروس شایع ایجاد کننده دامنه‌ای از بیماری‌) انسانی ساخته شده که البته به گونه‌ای اصلاح شده‌اند که حاوی ژن سازنده پروتئین تاج ویروس SARS-CoV-2 باشد؛ ویروسی که عامل بیماری کووید۱۹ است. واکسن این ژن‌ها را وارد سلول‌های بدن می‌کند بنابراین آنها پروتئین تاج ویروس(Spike) یا همان پروتئین S را که در ایجاد بیماری عفونی نقش بسیار اساسی دارد، تولید می‌کنند. سپس بدن برای مقابله با پروتئین پادتن(آنتی بادی) می‌سازد و بعدها نیز هر وقت بدن دوباره با این پروتئین از طریق ورود ویروس کرونا مواجه شود، آن را به خاطر می‌آورد و با تولید پادتن مورد نیاز با آن مبارزه می‌کند. وب سایت رسمی واکسن «اسپوتنیک وی» اعلام کرده که بر پایه داده‌های حاصل از تزریق واکسن به ۱۹ هزار و ۸۶۶ نفر، کارآیی این واکسن ۹۱.۶ برآورد شده است. این واکسن باید در دو دُز به فاصله حداقل چهار هفته تزریق و در دمای بین دو تا هشت درجه سانتیگراد نگهداری شود.
 
واکسن‌های چینی سینوفارم و سینوواک
از واکسن چینی «سینوفارم» نیز در حال حاضر در کارزار واکسیناسیون عمومی ۳۴ کشور جهان همچون امارات عربی متحده، عراق، بحرین، مجارستان، اردن، پرو و صربستان استفاده شده و مجوز تزریق اضطراری آن توسط نهادهای بهداشتی ۴۰ کشور جهان صادر شده است.
این واکسن بر اساس روش «سنتی» ساخت واکسن تولید شده که در آن از ویروس غیرفعال ‌شده یا ضعیف شده برای تحریک سیستم ایمنی بدن و تولید پادتن(آنتی‌بادی) استفاده می‌شود. سپس وقتی بدن برای دفعه بعد با آن ویروس خاص مواجه شد، پادتن(آنتی‌بادی) خاصی تولید می‌کند؛ درست شبیه نحوه ایمن‌سازی بدن در مقابل بیماری فلج اطفال. دیگر واکسن چینی یعنی «سینوواک» نیز که تزریق آن در کشورهایی مثل ترکیه، آذربایجان، مجارستان، لهستان و اوکراین تجربه شده، بر پایه همین روش تولید شده است. واکسن سینوفارم باید در دمای بین ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد نگهداری شود و در دو نوبت با فاصله زمانی بین سه تا چهار هفته تزریق شود. مطابق اعلام شرکت سازنده این واکسن، کارآیی آن در مرحله سوم آزمایش بالینی که در ۱۰ کشور انجام شده به ۷۹ درصد رسیده؛ ولی مطالعه دیگری که در مورد کارآیی آن در کشور امارات انجام شده، این نرخ را ۸۶ درصد نشان داده است.

آسترازنکا/آکسفورد
تا کنون مردم ۱۳۹ کشور جهان از اروپا گرفته تا آسیا، آفریقا و آمریکا واکسن «آسترازنکا/آکسفورد» را دریافت کرده‌اند و افزون بر نهادهای درمانی ۹۳ کشور جهان، سازمان جهانی بهداشت نیز مجوز استفاده اضطراری آن را صادر کرده‌اند. فناوری واکسن آسترازنکا/آکسفورد بر خلاف تصور خیلی‌ها، با روش تولید سنتی واکسن‌های غیرفعال تفاوت دارد. این واکسن از یک ویروس بی‌ضرر یا یک آدنوویروس شامپانزه به نام ChAdOx۱ که عامل سرماخوردگی این حیوان است برای انتقال ژن‌های سازنده پروتئین شاخکی ویروس کرونا به درون سلول‌های بدن انسان استفاده کرده است. در واقع آسترازنکا/آکسفورد یک واکسن ویروس‌دار است و دانشمندان بخشی از فرمول ژنتیکی کامل ویروس کرونا یا دستورالعمل ژنتیکی پروتئین شاخکی این ویروس را به ویروس بی‌ضرر سرماخوردگی شامپانزه اضافه کرده‌اند. این واکسن پس از تزریق، سلول‌های بدن انسان را وادار به ساختن این پروتئین‌ها می‌کند؛ پروتئین‌هایی که موجب تحریک سیستم ایمنی بدن و تولید پادتن(آنتی‌بادی) علیه ویروس کرونا می‌شود.
فاصله زمانی بین دو تزریق این واکسن باید بین ۴ تا ۱۲ هفته باشد. این واکسن باید در دمای دو تا هشت درجه سانتیگراد نگهداری شود. شرکت آسترازنکا اعلام کرده که میزان کارایی این واکسن به طور متوسط حدود ۷۶ درصد است ولی در مورد افراد بالای ۶۵ سال این کارآیی تا ۸۵ درصد افزایش می‌یابد.

کووکسین
یکی دیگر از واکسن‌های وارداتی ایران، واکسن «کووکسین» ساخت شرکت «باهارات بیوتک» هند است که در مقایسه با دیگر واکسن‌های ضدکرونا، کمتر شناخته شده است. تزریق این واکسن علاوه بر کشور سازنده، در نپال و زیمبابوه نیز آغاز شده و تا کنون مقام‌های بهداشتی ۹ کشور جهان از جمله مکزیک، پاراگوئه و فیلیپین مجوز استفاده ضروری از آن را صادر کرده‌اند. این شرکت هندی پیش از این، ۱۶ نوع دیگر واکسن را تولید و به ۱۲۳ کشور جهان صادر کرده است. کووکسین با استفاده از ویروس غیرفعال یا ضعیف شده کرونا تولید شده که می‌تواند توسط سیستم ایمنی بدن شناسایی و موجب تولید پادتن(آنتی‌بادی) شود. این واکسن باید در دمای بین ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد نگهداری شود برای تزریق در دو دُز به فاصله چهار هفته ساخته شده است. نخستین استفاده اضطراری از آن ژانویه گذشته و در شرایطی که هنوز فاز سوم مطالعات بالینی آن به پایان نرسیده بود، در هند آغاز شد ولی داده‌های اولیه آزمایش فاز ۳ آزمایش بالینی آن نشان می‌دهد که میزان کارآیی آن حدود ۸۱ درصد است.

واکسن‌های «سوبرانا ۰۲» و «کووایران برکت»
ایران همچنین مرحله سوم آزمایش بالینی واکسن «کُووایران برکت» و «سوبرانا ۰۲» را آغاز کرده است. مطابق اعلام رسانه‌ها و مقام‌های ایرانی، واکسن برکت به روشی مشابه با سینوفارم چین تولید شده و حتی برخی مواد اولیه و تجهیزات تولید آن نیز از این کشور وارد می‌شود و بر همین اساس، پیش‌بینی می‌شود که کارآیی آن به واکسن سینوفارم نزدیک باشد. واکسن سوبرانا ۰۲ نیز که در حال تولید مشترک توسط انستیتو واکسن فینلای کوبا و انستیتو پاستور ایران است، از پروتئین‌های تاج ویروس کرونا که در آزمایشگاه ساخته شده‌اند، برای تحریک دستگاه ایمنی استفاده می‌کند. این پروتئین‌ها در مرحله بعدی با سم غیرفعال کزاز که یک آنتی‌ژن قدرتمند برای تقویت تولید پادتن(آنتی بادی) در بدن به شمار می‌رود، ترکیب می‌شود. کارآیی این واکسن در دو فاز نخست مطالعات بالینی پس از تزریق دو دُز، بالای ۸۰ درصد بوده و پس از تزریق دُز یادآوری به بالای ۹۰ درصد رسیده است. البته تمامی واکسن‌های عرضه شده برای مقابله با بیماری کووید۱۹ دارای عوارض جانبی از جمله درد در محل تزریق، افزایش فشار خون، ورم، تب و لرز، سرفه خفیف، گرفتگی بینی، درد عضلات یا مفاصل، ضعف عمومی و سردرد است؛ عوارضی که در صورت بروز، حداکثر سه تا چهار روز پس از واکسینه شدن افراد از میان خواهد رفت. همانطور که سازمان جهانی بهداشت و بسیاری از متخصصان بهداشت و درمان نیز بارها تاکید کرده‌اند، واکسن‌ها نیز همانند بخش قابل توجهی از داروها دارای عوارض جانبی متفاوتی هستند ولی در شرایط همه‌گیری استفاده از هر واکسن آزمایش شده و مورد تایید نهادهای بهداشتی تنها راه نجات فرد از شر بیماری کووید۱۹ و ایفای مسئولیت اجتماعی در قبال تلاش همگانی برای مهار ویروس کروناست.