حفظ اقیانوس‌ها اولویت اول کشورهای جهان

علی رغم گشاده دستی اقیانوس‌ها برای ساکنان خشکی، مطابق برخی آمارها ۹۰ درصد از جمعیت ماهیان بزرگ اقیانوس‌ها از بین رفته و ۵۰ درصد از صخره‌های مرجانی دریاها ‏تخریب شده است. این حاکی از آن است که بشر بیشتر از مقدار قابل جبران، از اقیانوس‌ها برداشت کرده است.لذا ‏ضروری است برای محافظت از دریاها و اقیانوس‌ها تعادل جدیدی مبتنی بر شناخت آنها و چگونگی ارتباط انسان با آن ‏شکل گیرد که فراگیر، ابتکاری و همراه با تبیین و ترویج تجربه‌های گذشته باشد.‏

چرا که به گفته دکتر بهروز ابطحی، رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، دریا بر تغذیه، سلامت و بهداشت به دلیل مصرف بشر از آبزیان و پیشگیری از بیماری‌ها موثر است، ضمن آنکه اقتصاد جهان وابسته به دریا است، به گونه‌ای که گردش مالی ناشی از دریا ۳ تا ۶ تریلیون دلار برآورد شده است که رقم بالایی محسوب می‌شود.وی ایجاد ۲۶۰ میلیون شغل از دریا را از دیگر اثرات اقتصادی دریا بر زندگی مردم نام برد و خاطر نشان کرد: دریا منبع ثروت قابل استحصال است، به شرطی که آن را درست شناسایی کنیم.

اقیانوس‌ها برای ما ساکنان خشکی اهمیت زیادی دارند؛ آنها برای ما منبع غذایی هستند، اکسیژن تولید می‌کنند، آب و هوا را تنظیم می‌کنند و اقیانوس‌ها بزرگراه حمل و نقل و تجارت جهانی به شمار می‌روند.مطالعات جدید نشان می‌دهد نرخ بی‌سابقه کاهش اکسیژن در اقیانوس‌ها به دلیل تغییر اقلیم، آلودگی آب‌ها، ورود فاضلاب به آنها و فعالیت‌های کشاورزی، باعث گسترش سریع “مناطق مرده” در اقیانوس‌های جهان شده و موجب بروز تهدید زیستی برای زیست‌بوم‌ها و حیات دریایی شده‌است.

میزان کلی اکسیژن در اقیانوس‌ها تا حدود ۲ درصد افت کرده و تعداد “مناطق مرده” که به عارضه کم‌اکسیژنی دچار شده‌اند (یعنی میزان کاهش اکسیژن در آنها به مرز خطرناکی رسیده) از ۴۵ نقطه در دهه ۶۰ میلادی، به دست کم ۷۰۰ منطقه در حال حاضر رسیده ‌است.بسیاری از جانداران دریایی بزرگتر و فعال‌تر مانند کوسه، نیزه‌ماهی و ماهی تُن نمی‌توانند در این مناطق زندگی کنند و در درازمدت در معرض خطر انقراض دسته‌جمعی قرار دارند، مگر آنکه روند کنونی برعکس شود.

ورود بیش از حد مواد مغذی به آنها، توسعه فعالیت‌های کشاورزی و ورود سایر آلودگی‌ها از جمله دلایلی اصلی کمبود اکسیژن در اقیانوس‌ها است، اما عامل اصلی این پدیده گرمایش جهانی است.در طول دو دهه منتهی به سال ۲۰۱۹ دمای اقیانوس‌ها هر سال بیشتر از سال پیش شده و به اعتقاد کارشناسان این حوزه، میزان گرمایش اقیانوس‌ها هم‌ارز گرمایش حاصل از انفجار پنج بمب اتمی به قدرت بمب هیروشیما در هر ثانیه است.

تا به حال اقیانوس‌ها نقش حائل را بازی کرده‌اند و بیش از ۹۰ درصد گرمای حاصل از انتشار گازهای گلخانه‌ای را جذب کرده‌اند. اقیانوس‌ها حدود یک سوم گازهای گلخانه‌ای تولیدی را جذب می‌کنند. اما مطالعات نشان داده هرچه اقیانوس‌ها گرم‌تر شوند، این فرایند جذب کندتر می‌شود. در نتیجه این گازها بیشتر در جو می‌مانند و باعث گرمایش بیشتر هوا خواهند ‌شد

این واقعیات موجب شده که از سوی سازمان ملل از ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰ “دهه جهانی علوم اقیانوس‌شناسی برای توسعه پایدار” نامگذاری شود تا طی یک دهه با افزایش سواد اقیانوسی در بین آحاد جامعه از طریق ارائه آموزش و فرهنگ سازی تاکید شود که اقیانوس‌ها میراثی است که باید برای ادامه حیات سالم نسل‌های آینده حفظ شود.
رییس پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی در این زمینه خاطر نشان می‌کند: “بیوتکنولوژی دریایی”، “آبزی پروری در دریا”، “توریسم و اکوتوریسم دریایی”، “انرژی‌های تجدیدپذیر” و “استفاده از مواد معدنی در بستر دریا” ۵ مسیر فناوری و اقتصادی توسعه پایدار دریایی است که در ایران در این ۵ مسیر فعالیت‌هایی صورت گرفته است، به گونه‌‎ای که موفقیت ایران در حوزه علوم دریایی از مهندسی سواحل تا فیزیک و شیمی دریا روند رو به رشدی دارد و در رتبه‌های ۲۴ و ۲۵ جهانی قرار گرفته است.

وی با اشاره به وضعیت خلیج فارس و دریای عمان با تاکید بر اینکه در خلیج فارس بیش از ۹۰۰ گونه ماهی وجود دارد، افزود: برخی از ماهیان این حوضه آبریز مانند راشگو، حلوا سفید و سنگسر ارزش اقتصادی دارند. با وجود این تنوع زیستی به دلیل وجود آلودگی‌ها و صید بی رویه، در حال کاهش این ذخایر زیستی هستیم و این مشکلی است که نه تنها در ایران، بلکه در کل جهان وجود دارد.

خلیج فارس از دریاهای نیمه بسته است که تنها از طریق تنگه هرمز به آب‌های آزاد راه دارد و بیش از ۲۰ درصد ذخایر نفتی دنیا از طریق این تنگه منتقل می‌شود و اگر آلودگی به خلیج فارس وارد شود، به دلیل دوره طولانی و ۵ ساله چرخش آب در این منطقه و تبخیر زیاد، ماندگاری زیادی خواهد داشت.
این در حالی که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در حال حاضر حدود ۹۰ درصد صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی خلیج فارس به وسیله نفتکش‌های دنیا از تنگه هرمز صورت می‌گیرد و سالیانه حدود ۴۰ هزار شناور از این تنگه عبور می‌کند.

علاوه بر آن آلودگی‌های نفتی منابع ساحلی و تخلیه آب‌های توازن کشتی‌ها، اکوسیستم و زیستگاه حیات خلیج فارس را در معرض خطرات جدی قرار داده است.حاکم شدن چنین وضعیتی در اکوسیستم آبی جهان محصول بی خردی بشر بوده تا این محیط‌ها در معرض خطر قرار گیرند؛ از این رو بازگرداندن این اکوسیستم به حیات اولیه خود نیازمند همکاری جمعی است.