طیف خدمات “خیام”؛ از کشاوری تا مهندسی و قضاوت/عقب‌ماندگی سخت‌افزار در برابر نرم‌افزار فضایی

مسعود طائفی فیجانی، رییس هیأت مدیره یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه صنعت فضایی و پژوهشگر حقوق و فناوری در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: برای آنکه یک محصول و یا یک فناوری در صنعت فضایی به ثمر برسد، طیف مختلفی از فناوری‌ها از شیمی، پلیمر، کامپوزیت گرفته تا مکانیک، احتراق، فناوری اطلاعات، کامپیوتر، نقشه‌برداری و ژئوماتیک، مکانیک و هوافضا را به خدمت می‌گیرد، از این رو نمی‌توان گفت فناوری فضایی محدود و مقید به فناوری‌های خاصی می‌شود.

وی فناوری فضایی را یک صنعت چند رشته‌ای و میان رشته‌ای توصیف کرد و افزود: با توسعه‌ای که در صنعت فضایی صورت گرفته و تسهیل و افزایش رفت و آمدهای بشر به فضای ماوراء، شاهدیم حتی علومی چون پزشکی و فناوری‌های زیستی در حوزه فضایی نقش پررنگ‌تری در منظومه دانشی فناوری فضایی به خود تخصیص داده‌اند.

طائفی، دو حوزه  “کاربردهای مخابراتی” و “نقشه‌برداری و پایش” را دو کاربرد اصلی و ملموس فناوری‌های فضایی در زندگی بشر نام برد و یادآور شد: کاربردهای مخابراتی شامل ارتباطات موبایل، تلویزیون، GPS و ناوبری و موقعیت مکانی و کاربردهای نقشه‌برداری نیز شامل تهیه و بروزرسانی نقشه‌ها، سنجش از دور و پایش زمین و فضا می‌شود.

این پژوهشگر حقوق و فناوری با اشاره به توسعه بخش‌های مختلف صنعت فضایی کشور، خاطر نشان کرد: در حوزه نرم‌افزاری فناوری‌های فضایی پیشرفت قابل توجهی داشتیم که از آن جمله می‌توان به کسب دانش فنی در حوزه‌های تحلیل و پردازش، کدینگ، متدولوژی‌های استخراج و شناسایی عوارض از تصاویر ماهواره‌ای و توسعه آنها اشاره کرد، ولی در حوزه سخت افزاری نمی‌توان گفت وضعیت مناسبی داریم که دلایل مختلفی را برای آن می‌توان برشمرد.

طائفی، اعمال تحریم‌ها، پرهزینه بودن فناوری‌های فضایی در بخش سخت افزاری، دشواری دسترسی به آزمایشگاه‌ها و زیر ساخت‌های به‌روز و نیز هزینه بالای تامین قطعات و ملزومات را از جمله دلایل عدم توفیق کشور در توسعه سخت افزاری صنعت فضایی نام برد و ادامه داد: با توجه به شرایط اقتصادی کشور در دو دهه اخیر نمی‌توان ادعا کرد که در حوزه سخت‌افزاری این صنعت متناسب با بخش نرم‌افزاری پیشرفت داشته‌ایم، ولی در حوزه نرم‌افزاری وضعیت مناسبی داریم.

آشفتگی و حضور افراد غیر متخصص در صنعت فضایی

این محقق حوزه فضایی، صنعت فضایی را شامل زنجیره‌ای از فناوری‌های نرم و ‌سخت‌افزاری دانست که هر دو بخش باید با هم توسعه یابد تا منجر به ساخت و ظهور یک رخداد فناورانه محصول‌محور و ماموریت‌گرا شود، گفت: تنها با یکی دو دستاورد نمی‌توانیم ادعا کنیم که پیشرفت قابل ملاحظه در این صنعت داشته‌ایم؛ چرا که ایران بر خلاف رویه دنیا نتوانسته است فناوری فضایی و سنجش از دور را آنگونه کاربردی کند که مردم عادی خدمات و اثرات کاربردهای فناوری فضایی را در زندگی و مسائل روزمره خویش به نحو ملموس و محسوس درک کنند.

وی تاکید کرد: این در حالی است که ما توان، ملزومات و زیر ساخت‌های لازم را برای توسعه فناوری‌های فضایی در کشور داریم، ضمن آنکه بلوغ لازم در کشور ایجاد شده است تا بتوانیم فناوری‌های فضایی را در سطح زندگی روزمره جامعه کاربردی کرده و مردم را مستقیما از عواید و مزایای این فناوری‌ها بهره‌مند کنیم. این کاربردها از حوزه کشاورزی تا مهندسی و قضاوت را شامل می‌شود.

طائفی یکی از دلایل عدم پیشرفت مطلوب فناوری‌های فضایی در کشور را قصور و کوتاهی سازمان‌های تنظیم گر عنوان کرد و افزود: این سازمان‌ها باید زنجیره‌ فناوری‌های این حوزه از طراحی، تولید، ایجاد، استقرار تا ارائه خدمات برای مردم را ایجاد کنند، ولی نتوانسته‌اند وظایف خود را به خوبی انجام دهند؛ از این رو است که امروزه ما در حوزه فضایی شاهد آشفتگی در حوزه خدمات هستیم.

این پژوهشگر حقوق و فناوری اضافه کرد: عدم آشنایی جامعه کاربر و حتی نهادهای اجرایی و حاکمیتی با پیچیدگی‌ها و ظرایف علمی و فناورانه حوزه فضایی و نبود نظامات فنی و علمی در خصوص شیوه اجرای پروژه‌های فضایی سبب شده که عده‌ای با استفاده از خلاء و غفلت موجود، خود را به عنوان متخصص و کارشناس حوزه فضایی از سنجش‌از دور گرفته تا نقشه‌برداری و ناوبری جا زده و با انجام سطحی و نادقیق امور زیان‌های جبران ناپذیری را متوجه جامعه کاربر کنند.

مدیر عامل این شرکت دانش‌بنیان خاطر نشان کرد: وجود این آشفتگی موجب شد تا افراد غیر متخصص به این حوزه وارد شوند. نمونه آن حوزه سنجش از دور با کاربردهای وسیع است. نمونه آن حضور افراد غیر متخصص مانند برخی کارشناسان رسمی دادگستری است که صرفا با گذراندن چند ساعت دوره آموزشی، به عنوان متخصصان سنجش از دور، پرونده دعاوی مردم را بررسی می‌کنند که آسیب‌های جدی در پی داشته که بعضا به تضییع حقوق عامه و اتلاف سرمایه‌های ملی به‌ویژه در حوزه املاک و اراضی منتج می‌شود.

طائفی، ادامه داد: علاوه بر آن بعضا شاهد بودیم که شرکت‌هایی توانسته‌اند پروژه‌های سنجش از دور را اجرایی کنند که کوچکترین دانش و تجربه‌ای در این خصوص نداشته‌اند و تنها با دریافت پروژه‌ای تلاش کردند توانمندی را در خود ایجاد کنند و طبیعی است که در چنین شرایطی نتایج موفقی حاصل نشود. چنین عملکردی موجب شده است که با نوعی بدگمانی و بی‌اعتمادی از سوی مشتریان در حوزه ارائه خدمات فضایی مواجه باشیم.

حضور مغتنم دانش‌بنیان‌ها در توسعه منطقی صنعت فضایی

مدیر عامل این شرکت دانش بنیان به خدمات شرکت‌های دانش پایه در توسعه صنعت فضایی اشاره کرد و یادآور شد: دولت، مجری خوبی برای توسعه صنعت فضایی نیست و از آنجایی که صنعت فضایی پیچیدگی‌های زیادی دارد، ما برای توسعه مطلوب این صنعت فضایی راهی جز این نداریم که بخش خصوصی دانش محور و یا دانش‌بنیان به این حوزه، وارد و فضا را برای فعالیت آنها فراخ کنیم.

وی تاکید کرد: یگانه راه ما در این حوزه آن است که مجموعه‌های دانش‌بنیان بخش خصوصی و همچنین تیم‌های استارت‌آپی به حوزه فضایی وارد شوند تا بتوانیم شاهد جهش و تحول در صنعت فضایی در بخش خدمات فضایی باشیم. همچنین سازمان‌های متولی باید نقش حاکمیتی خود را در درون کشور به خوبی ایفا کنند.

طائفی با بیان اینکه تجربه نشان داده است نهادهای دولتی نه در مقام تصدی‌گری و نه در حاکمیت نتوانسته‌اند درست عمل کنند، یادآور شد: از این رو استفاده کردن و به بازی گرفتن بخش خصوصی دانش‌بنیان حتی در حوزه‌های سیاستگذاری و رگولاتوری ضروری است و در این حوزه‌ها نیز باید از توان، دانش و تجربه این شرکت‌ها بهره برد.

ماهواره خیام و چند پیشنهاد

طائفی با اشاره به همکاری ایران با کشور دیگر برای پرتاب ماهواره سنجشی در مدار ۵۰۰ کیلومتری، گفت: این رخداد، اتفاق خوبی در حوزه صنعت فضایی است؛ چرا که موجب شد یک پروژه مشترک بین‌المللی در حوزه فناوری‌های فضایی کلید بخورد. روال منطقی در دنیا در حوزه فناوری‌های فضایی به این صورت است که پروژه‌های فضایی بدون همکاری‌های بین‌المللی صورت نمی‌گیرد، نمونه آن همکاری فضانوردان غربی با روسی است که علیرغم جنگ میان اوکراین و روسیه همچنان در ایستگاه فضایی با یکدیگر همکاری دارند.

وی با تاکید بر اینکه طبق روال طبیعی اجرای صفر تا ۱۰۰ پروژه‌های فضایی در کشور به تنهایی میسر نیست و توسعه همکاری‌های بین‌المللی یک روال منطقی در این حوزه به شمار می‌رود، ادامه داد: در کشور علیرغم مشکلاتی که داریم، در عین حال ظرفیت‌های خوبی که برای توسعه همکاری‌های بین‌المللی داریم، می‌توانیم بر اساس این ظرفیت‌ها از منافع همکاری‌های بین‌المللی بهره‌مند شویم و تجربیات به دست آمده را به تیم‌های داخلی منتقل کنیم، ولی تحقق این امر منوط به استمرار همکاری‌های بین‌المللی است.

این محقق حوزه فضایی با اشاره به برخی از انجمن‌ها و تشکل‌های بین‌المللی در حوزه فضایی، گفت: هر چند که برخی از این تشکل‌ها فعال نیستند و برخی از آنها به برگزاری دوره‌های آموزشی بسنده کرده‌اند، ولی می‌توانیم با تمهیدات و ابتکار علمی که از سوی مسؤولان طراحی می‌شود، پروژه‌های بین‌المللی را تعریف کنیم.

وی در عین حال به برخی از موانع برای توسعه همکاری‌های بین‌المللی اشاره کرد و افزود: اینکه چرا تاکنون به سمت همکاری‌های بین‌المللی به پیش نرفته‌ایم، وجود مشکلات و موانع زیاد در حوزه‌های سیاسی، مالی و انتقال پول و شرایط مستکبرانه و متکبرانه‌ای است که غربی‌ها موجد آن بوده‌اند. این محدودیت‌ها حتی برای ایرانیان مقیم خارج که تمایل دارند با ایران همکاری کنند، نیز اعمال می‌شود.

این پژوهشگر حقوق و فناوری نمونه آن را همکاری محقق ایرانی مقیم خارج با یکی از پروژه‌های تحقیقاتی کاملا علمی در حوزه زیست محیطی عنوان کرد که از طرف دانشگاه مربوط، به وی تذکراتی راجع به عدم همکاری‌اش با ایران داده شده است.

مدیر عامل این شرکت دانش‌بنیان فعال در صنعت فضایی، اضافه کرد: مشکلات این چنینی در زمینه عدم توسعه همکاری‌های بین‌المللی قطعا وجود دارد، ولی در این زمینه نباید از سیاست‌های داخلی غافل شد؛ چرا که برخی ندانم‌کاری‌ها مانعی برای توسعه این همکاری شده است. در این زمینه برخی از مسؤولان و مدیران از ظرفیت‌های بین‌المللی استفاده و انتفاع تبلیغاتی و گردشگری دارند؛ به گونه‌ای که بعضا در برخی پروژه‌های بین‌المللی قبل از خاتمه پروژه با انتشار تبلیغات گسترده در رسانه‌ها قبل از آنکه طرح به نتیجه خاصی برسد، ظرفیت عظیم این همکاری را ابتر ساخته و موجبات شکست آن را فراهم کرده‌اند.

طائفی ادامه داد: پروژه‌های علمی به‌ویژه در حوزه فناوری‌های فضایی به گونه‌ای است که تا به ثمر رسیدن طرح و تحصیل نتایج آن هیچ گونه اعلانی حتی با انتشار مقالات علمی نباید صورت گیرد. هرچند بعد از به ثمر رسیدن طرح، مانور خبری پر رنگی در رسانه‌ها صورت خواهد گرفت. ولی در ایران حداقل در چند پروژه‌ای که من مشارکت داشتم، مشاهده کردم که قبل از آنکه پروژه به ثمر برسد، مدیران آن را افتتاح می‌کنند و این اقدام موجب شده است که از ظرفیت‌های همکاری‌های بین‌المللی نتوان بهره‌برداری کرد.

این محقق حوزه فضایی ادامه داد: نکته مطرح دیگر در همکاری‌های بین‌المللی این است که افرادی در سمت‌های توسعه همکاری‌های بین‌المللی منصوب شدند که از جنس این حوزه نبوده‌اند و بیشتر روحیه روابط عمومی داشته‌اند تا شخصی که بتواند با ظرفیت علمی و تجربی مبتنی بر ظرفیت‌های بین‌المللی کشور را از منافع و عواید آنها بهره‌مند کند.

وی پیشنهاد کرد: ما در دو بخش “سخت‌افزاری” و “تامین قطعات و ملزومات” می‌توانیم همکاری‌های بین‌المللی در این حوزه را توسعه دهیم و در اجرای این پروژه‌ها از ابتدا تا فازهای نهایی و حتی فرهنگ و شیوه اجرای طرح را با تیم‌های خارجی برنامه‌ریزی کنیم تا کشور از منافع این طرح‌ها بهره‌مند شود.

آسیب‌هایی صنعت فضایی

این مدیر حوزه دانش‌بنیان‌ها به برخی از آسیب‌های وارد شده به صنعت فضایی کشور در دولت‌های نهم تا دوازدهم اشاره کرد و افزود: آسیبی که در این سال‌ها متوجه حوزه فناوری‌های فضایی بوده، وجود نگاه و رویکرد سیاسی و نمایشی به این حوزه است.

وی خاطر نشان کرد: چنین رویکردی آسیب‌های جدی به روحیه فعالان این عرصه که نتیجه تحقیقات آنها به بار نشسته بود، وارد کرد؛ به گونه‌ای که با جفایی که به بزرگترین اجتماع کارشناسان این عرصه شد، این متخصصان به حوزه‌های دیگر مهاجرت کردند.

طائفی اظهار کرد: رویکرد سیاسی با چاشنی تبلیغات نمایشی در این حوزه سبب شد که در دهه اخیر بهترین و زبده‌ترین کارشناسان حوزه فضایی را از دست دهیم. این در حالی است که وجود این کارشناسان می‌توانست نقش مؤثری در ایجاد ارتباط میان محققان حوزه‌های مختلف فناوری در بخش صنعت فضایی داشته باشد.

این محقق حوزه فضایی تاکید کرد: راهکار شکوفایی و بالندگی صنعت فضایی آن است که سازمان‌های متولی نگاه خویش را به داخل کشور معطوف کرده و نقش حاکمیتی و تنظیم‌گری خویش را از طراحی تا نظارت و اجرای پروژه‌های فضایی ایفا کنند و ضمن بکارگیری ظرفیت متخصصان حقیقی و حقوقی از شرکت‌های دانش‌بنیان گرفته تا پژوهشگران دانشگاهی و کارشناسان خبره از ورود افراد غیر متخصص به این حوزه از سطوح مدیریتی تا کارشناسی، جلوگیری و سوء رویه آسیب‌زای کنونی را اصلاح کنند.

انتهای پیام