رشد انفجاری شمارثروتمندانِ ایرانی در سال ۲۰۲۰

گروه اقتصادی:  تقریباً همه می‌دانیم که نابرابری اجتماعی و اقتصادی در ایران افزایش پیدا کرده است. با این همه، تا زمانی که داده‌های آماری دقیق و منسجم در مورد افزایش (یا کاهشِ) میزان نابرابری در دسترس نباشد، نمی‌توان به طور دقیق در این مورد اظهارنظر کرد.
با این همه، ظاهراً برخی موسسات خارجی، با بررسی وضعیت ایران به این نتیجه رسیده اند که میزان نابرابریِ اقتصادی در ایران، طی ماه‌های گذشته به شکلی انفجاری بالا رفته است و عامل این وضعیت هم، رشد دیوانه وار بازار سرمایه و بازار رمزارز‌ها در سال ۱۳۹۹ بوده است.
مجله معتبر «فوربس» (Forbes) به تازگی گزارشی در مورد افزایش حیرت آورِ تعداد «میلیونر‌های ایرانی» منتشر کرده که همزمانیِ آن با کاهش همگانیِ سطح درآمد‌ها در ایران، مثال زدنی است. در واقع، ایران حالا یک طبقه بسیار کوچک از «ابرثروتمندان» دارد و یک طبقه بسیار بزرگ از «فقرای مطلق».
بر اساس گزارش این مجله، در سال ۲۰۲۰ میلادی تعداد ابرثروتمندان (high net worth individuals یا HNWIs) در ایران، ۲۱.۶ درصد رشد کرده و این در حالی است که متوسط رشد تعداد این گروه از ثروتمندان در جهان در همین بازه زمانی، تنها ۶.۳ درصد بوده است.
نکته جالب توجه اینکه بر اساس گزارش مجله «فوربس»، ثروت این افراد به دلار محاسبه شده و بنابراین، آن‌ها «میلیونرهایِ دلاری» هستند. این گزارش اضافه می‌کند که ثروت این گروه از ایرانی‌ها، حتی سریع‌تر از تعدادشان هم رشد کرده و در طول سال ۲۰۲۰ میلادی، حدود ۲۴.۳ درصد افزایش پیدا کرده است.
 اما این ابرثروتمندانِ ایرانی، چگونه ناگهان این قدر ثروتمند شدند؟ گزارش به دو بازار اشاره می‌کند که بیش و کم برای همه ما آشنا هستند: بازار سرمایه و بازار ارز‌های دیجیتال. در این گزارش، به داده‌های موسسه مشاوره‌ای «Capgemini» اشاره شده که بر اساس آنها، بازدهی بازار سرمایه ایران در فاصله ماه‌های مارس تا جولایِ سال ۲۰۲۰ میلادی (تقریباً منطبق بر بازه فروردین تا مردادماه سال ۱۳۹۹)، حدود ۶۲۵ درصد در مقایسه با سالِ پیش از آن افزایش داشته است.
این در حالی است که طی همین بازه زمانی، شاخص S&P ۵۰۰ (شاخصی شامل نماد‌های ۵۰۰ شرکت برتر در بورس نیویورک و نزدک در آمریکا) تنها ۱۶ درصد بازدهی داشته است. بخش عمده سرمایه گذاری‌ها در بازار سرمایه، از سوی ثروتمندانی صورت گرفته که به رانت‌های اطلاعاتی دسترسی داشته اند و بیشترین سود را از افزایش انفجاری قیمت‌ها در بورس تهران کسب کرده اند.
 داده‌های موسسه Capgemini نشان می‌دهد که به لطفِ رشد اعجاب آوار بازدهی بورسِ تهران، ایران اکنون ۲۵۰ هزار نفر با میزان ثروت بالای یک میلیون دلار دارد، که عمده آن‌ها هم در تهران زندگی می‌کنند.
این گزارش اضافه می‌کند که اقداماتِ دولت ایران هم به رشد این گروه کمک کرده است: دولت ایران، پیش از این یک درصد از ذخایر «صندوق توسعه ملی» را به بورس تهران تزریق کرده و در مرحله بعد هم، همین چند ماه پیش، حدود ۵۹۵ میلیون دلار (معادل حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان) به بازار سرمایه ایران تزریق کرد که موجب رشد جهشی بازدهی در بازار سرمایه ایران شد.
اما این تنها منبع ثروت ابرثروتمندانِ ایرانی نیست. داده‌های موسسه Capgemini اضافه می‌کند که استخراج بیت کوین، به دلیل ارزان بودن برق در ایران، دومین منبع اصلیِ ایجاد ثروت برای این طبقه خاصِ اجتماعی بوده است. جالب‌تر اینکه بر اساس این گزارش، حدود ۷۲ درصد از ابرثروتمندانِ ایرانی، یعنی جمعیتی در حدود ۱۸۰ هزار نفر، در حوزه استخراج رمزارز‌ها سرمایه گذاری کرده اند.
این گزارش می‌گوید به رغم تحریم‌ها و شیوع کرونا، شمار ایرانیان با خالص دارایی بالا طی سال گذشته میلادی ۲۱.۶ درصد نسبت به سال قبل از آن افزایش یافته است، در حالی که رشد شمار میلیونرها در جهان در همین سال تنها ۶.۳ درصد بود. مجموع دارایی میلیونرهای ایران (بر اساس دلار آمریکا) نیز طی سال گذشته ۲۴.۳ درصد رشد داشته که بسیار بالاتر از نرخ جهانی است.
فوربس می‌نویسد: «دولت ایران با تزریق یک درصد از دارایی‌های صندوق توسعه ملی به بازار بورس در سپتامبر پارسال و تزریق دوباره ۲۵۰۰ میلیارد تومان به این بازار در ژانویه امسال در رشد شمار میلیونرهای کشور که در بازار بورس فعال هستند، کمک کرده است».همچنین این گزارش به برق ارزان و استخراج گسترده رمزارز در کشور اشاره کرده و گفته است این موضوع نیز عامل دیگری در رشد سرمایه‌داران ایران شده است.شرکت کاپ‌جمینی تخمین زده است هم‌اکنون ۲۵۰ هزار میلیونر در ایران وجود دارد که اغلب آن‌ها ساکن تهران هستند.
یک ماینر ایرانی که در زمینه استخراج بیت‌کوین فعال است به این رسانه گفته که تجربه فعالیت وی در زمینه استخراج رمزارز بسیار «سودآور» بوده و حتی درآمدش از شغل قبلی وی به عنوان وکیل نیز بیشتر شده است.او نیز تایید کرده است برخی مردم از همین روش میلیونر شده‌اند، چرا که قیمت برق در کشور بسیار ارزان است و سود سرشاری در این کار وجود دارد.
با این حال وی گفته است «تا این‌جا بس است»، چرا که رشد مصرف برق ماینرها به حدی بالا بود که اردیبهشت امسال دولت اعلام کرد برای چهار ماه فعالیت استخراج رمزارز را ممنوع کرده است.دولت ایران تاکنون ارقام متفاوتی از مصرف برق ماینرها اعلام کرده که بین ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ مگاوات بوده است. این ارقام ۱ تا ۳ درصد مصرف برق ایران را شامل می‌شود.
این میزان از مصرف برق توسط ماینرها می‌تواند یک تا سه میلیارد دلار برای آن‌ها درآمد داشته باشد.شرکت کاپ‌جمینی نیز می‌گوید ۷۲ درصد از ثروتمندان ایران در زمینه رمزارز سرمایه‌گذاری کرده‌اند.فوربس به قطعی گسترده برق در برخی شهرهای ایران اشاره کرده و می‌نویسد حتی خاموشی زمستان پارسال (ژانویه) در تهران نیز به خاطر اوج‌گیری مصرف برق توسط ماینرها بود.
در بخش دیگری از این گزارش به این موضوع اشاره شده که ایران اکنون چهاردهمین کشور جهان بر اساس تعداد افراد با ثروت بالاتر از یک میلیون دلار است و از این منظر، ثروتمندترین کشور در خاورمیانه است. عربستان سعودی که پیش از این در جایگاه نخست در خاورمیانه قرار داشت، اکنون با ۲۱۰ هزار نفر میلیونر، در جایگاه ۱۷ در جهان قرار دارد.
این، اما در حالی است که بر اساس گزارش‌های رسمیِ اخیر، نرخ فقر در ایران به شکلی فزاینده رشد پیدا کرده و اکنون، حدود ۶۰ درصد از جمعیت ایران، زیر «خط فقر نسبی» زندگی می‌کنند. از آن سو، حدود یک ماه پیش، روزبه کردونی، رئیس موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، از آمار تکان دهنده فقر مطلق در ایران رونمایی کرد و گفت در طول سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸، شاخص «خط فقر مطلق» در ایران به ۳۰ درصد رسیده است.
بر اساس تعاریف سازمان ملل متحد، درآمد کمتر از روزانه ۲.۲ دلار (در سال ۲۰۲۰ میلادی)، به معنی این است که فرد زیر خط فقر مطلق زندگی می‌کند و نمی‌تواند نیاز‌های اساسیِ زندگی خود را تامین کند. با نرخ دلار ۲۵ هزار تومانی، این مبلغ معادل درآمد روزانه ۵۵ هزار تومانی به ازای هر نفر و ماهانه یک میلیون ۶۵۰ هزار تومانی به ازای هر نفر است.
به این ترتیب، یک خانوار ۴ نفره، برای آنکه با معیار‌های قاره آفریقا، بالای خط فقر زندگی کند، باید ماهانه دست کم حدود ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان درآمد داشته باشد. به گزارش فرارو، اگر به گفته رئیس موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، حدود ۳۰ درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق قرار داشته باشند، این یعنی حدود ۲۵ میلیون ایرانی کمتر از این میزان درآمد دارند و از منظر سازمان ملل، فرقی با فقرایِ آنگولا یا بورکینافاسو ندارند.
می‌توان پرسید آیا نظام مالیاتی ایران، برای بازتوزیع ثروت از طبقه ۲۵۰ هزار نفری ابرثروتمندان (با ثروتی دست کم معادل ۲۵۰ میلیارد دلار) به طبقه فقیر مطلق، برنامه‌ای دارد یا نه؟