زلزله از آنچه فکر می‌کنیم به ما نزدیک‌تر است!

گروه جامعه: پیروز حناچی، شهردار سابق تهران در روزنامه اعتماد نوشت: پس از زلزله دهشتناک کشور ترکیه که دامنه‌های آن بسیاری از کشور‌های منطقه را هم تحت تاثیر قرار داد، یک بار دیگر نگرانی ناشی از این خطر طبیعی، افکار عمومی ایرانیان را در بر گرفته است. ایرانیان می‌خواهند بدانند این زمین‌لرزه تا چه اندازه می‌تواند روی گسل‌های داخلی کشورمان اثرگذار باشد و احیانا آن‌ها را به تکاپو و تکانه وادارد؟ در جریان این یادداشت تلاش می‌کنم به بخشی از این ابهامات پاسخ دهم:
نخست) اگر به نقشه کشور ترکیه که تقریبا یک مستطیل بلند است، نگاه کنید، در تمام طول این کشور، نقاطی وجود دارند که طی سال‌های متمادی در آن‌ها زلزله به وقوع پیوسته است. زلزله اخیر این کشور هم در امتداد همین خط است که مستمرا در سال‌های مختلف تکرار شده است. در واقع این زلزله بخشی از کمربند گسل آلپ – هیمالیا است که طول کشور ترکیه را دربر می‌گیرد.
وقتی زلزله‌های سال‌های مختلف در یک قلمروی مشخص در کنار هم قرار می‌گیرند از طریق تجزیه و تحلیل آن‌ها می‌توان درک روشنی از احتمالات به دست آورد. این کانون‌ها فقط مختص ترکیه نیست، در امتداد شرقی در منطقه شمال غرب ایران (استان‌های آذریابجان شرقی و غربی، اردبیل و…) و منطقه شرق ایران هم گسل‌هایی از این دست در امتداد کمربند زلزله اصلی وجود دارند. مناطقی که در آن‌ها فراوانی قابل توجهی از تکانه‌ها طی سال‌های مختلف به چشم می‌خورد.
ازسوی دیگر زلزله اخیر ترکیه به نسبت تکانه‌های قبلی به خصوص زلزله «آدا پازاری» در غرب استانبول شدت بیشتری دارد.
دوم) مجموعه این داده‌های اطلاعاتی یک واقعیت عریان را برای کشور‌هایی که به نوعی با این پدیده طبیعی دست به گریبانند، یادآور می‌شود و آن اینکه زلزله از آنچه که فکر می‌کنیم به ما نزدیک‌تر است. مدیران ایرانی هم باید بدانند این خطری است که امکان وقوع آن، هر لحظه ممکن است و باید زیرساخت‌های لازم برای مقابله با این پدیده طبیعی را در بخش‌های گوناگون ساخت و ساز، مدیریت شهری، آگاهی بخشی عمومی با هدف آمادگی به‌جای ترس و… مهیا کنند. بسیاری از کشور‌ها ازجمله ژاپن، کره‌جنوبی و… به همزیستی مسالمت‌آمیزی با زلزله دست پیدا کرده‌اند و آسیب‌های کمتری را متحمل می‌شوند. هر چند در جریان زلزله اخیر ترکیه تکانه‌های آن در لبنان، سوریه و… هم حس شد، ترکیه در تجربیات قبلی تصمیماتی اتخاذ کرده بود. مهم‌ترین تصمیم از این نوع اقدامات، بیمه‌های اجباری برای ساختمان‌هاست.
سوم) ترکیه در تجربه‌های قبلی‌اش از زمین‌لرزه، متوجه یک نکته مهم شد و تلاش کرد زمینه‌های افزایش آسیب‌ها و خسارات را کاهش دهد. یکی از مهم‌ترین تصمیماتی که برای مقابله با تبعات مخرب زلزله در ترکیه اتخاذ شد، بحث بیمه اجباری ساختمان‌ها در ترکیه بود. مدیران کشور ترکیه متوجه شدند که انجام گسترده بیمه ساختمان‌ها نیازمند ایجاد بیمه‌های اتکایی و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی است. موضوعی که از عهده شرکت‌های بیمه عادی برنمی‌آید و حاکمیت وحتی بیمه‌های بین‌المللی باید به کمک بیاید. به دلیل اینکه ترکیه با مشکلات تحریم و… دست به گریبان نیست از طریق همکاری با شرکت‌های بین‌المللی بیمه توانستند این ایده را عملیاتی کنند. اگر این پروژه اجرایی نمی‌شد، شک نکنید، میزان خسارت‌های مادی و جانی زلزله اخیر بسیار بیشتر از اعداد و ارقام فعلی می‌شد.
چهارم) کشور ما هم یک چنین شرایطی را دارد، مناطقی از کشور ایران هم در کانون‌های شناخته شده زلزله قرار دارند. لازم است قبل از وقوع فاجعه، علاج آن کنیم. قبل از هر چیز لازم است داده‌های اطلاعاتی درباره کانون‌های زلزله در ایران تکمیل شوند و از سوی دیگر اصلاحات لازم در سازه‌ها و ساختمان‌های ایران انجام شود. باید خطر زلزله به عنوان یک واقعیت در زندگی امروز پذیرفته شود.
در زلزله دهه ۹۰ میلادی ترکیه خاطرم هست، رسانه‌های ترکیه نوشتند: «جنایت پیمانکاران». واقعیت هم همین بود با آب دریا بتن ریخته بودند و میزان تخریب ساختمان‌های بتنی بسیار بالا بود، در اجرا اورلب‌های میلگرد‌ها در اسکلت ساختمان‌ها رعایت نشده بود و میلگرد‌های ساده استفاده شده بود. خاطرم هست چند روز بعد از زلزله دهه ۹۰ در استانبول حضور داشتم، در حال عکس گرفتن از یک ساختمان قدیمی بودم که زلزله آن را ویران نکرده بود؛ یک پیرمرد ترک نزدیک من آمد و با لحن ساده‌ای گفت: «این ساختمان قدیمی را ما بی‌سواد‌ها ساخته‌ایم و این ساختمان‌های ویران شده، محصول شما مهندس‌ها است.»
پنجم) این خطری است که همواره کشور‌هایی از جنس ایران، ترکیه و… را تهدید می‌کند. هر تصمیمی که در کشور اتخاذ می‌شود باید با مورد توجه قرار دادن این واقعیت‌ها باشد. ما در شهرداری تهران حریم گسل‌ها را شناسایی کردیم، یعنی محل عبور گسل و خط اصلی آن شناسایی شد. مشخص کردیم چه حریمی باید در این خطوط رعایت شود. مثلا نباید در این خطوط بیمارستان، مدرسه، ورزشگاه و… ساخته شود. در ادامه، اما ما شنیدیم که مدیران بعدی به این ضرورت‌ها توجه نکردند و بعضا مجوز‌هایی در این مناطق صادر شده. باید بدانیم، آخرین زلزله بزرگ تهران، خیلی دور نیست و به دوران قاجار بازمی‌گردد.
مناطق جنوبی تهران با مشکلات بسیاری مواجه هستند و بافت‌های فرسوده و ساخت و ساز‌های نامناسب خطر را در این مناطق افزایش می‌دهد. لازم است این خطرات و شیوه‌های آمادگی در برابر آن مدام در رسانه‌ها بازتاب پیدا کند تا قبل از اینکه فاجعه نزدیک‌مان بشود، علاجی برای مقابله و آمادگی با آن تدارک دیده شود.