مگر ایران … مگر جهان چند شیرازِ دیگر دارد؟

محمد درویش، پژوهشگر و فعال محیط زیست نوشت: ابعادِ مازوخیسمی فاجعه‌ای که در شیراز در حال وقوع است، با هیچ منطقی، حتی منطق اشغال پاریس توسط آلمان نازی توجیه‌پذیر نیست! مگر ایران … مگر جهان چند شیرازِ دیگر دارد؟ تخریب بافت تاریخی شیراز را به بهانه توسعه حرم شاهچراغ متوقف کنید.
میردامادی فعال رسانه‌ای هم نوشت: «بنیادگرایی دینی حافظ سنت نیست، علیه آن است. نه فقط تجددگرایان که سنت‌گرایان هم باید در مقابل بنیادگرایی دینی بایستند. تخریب بافت تاریخی مشهد برای توسعه‌ی حرم در زمان واعظ طبسی و تخریب بافت تاریخی شیراز برای توسعه‌ی حرم شاهچراغ دو نمونه از تقابل عینی بنیادگرایی دینی با سنت است. »
هاشم فیروزی دیگر فعال رسانه در تایید دیدگاه قبلی نوشت: «من نیز این پیام فوق را از دوستان می پذیرم.البته سم مهلک عرفان گرایی ذوقی و شهودگرایی ناعقلانی هیئتی و خانقاهی را نیز بدان اضافه می کنم.و اما ناظر به تجربه تاریخی تکرار شده در بافت تاریخی شهر مشهد و اطلاع نسبی از پرونده های قضایی و شبکه های ارتباطی و مالکیت هتلها و مجتمع های تجاری اطراف حرم حضرت رضا معتقدم، تا فهم دقیقی نسبت به انتفاع مالی ده ها و بلکه صدها و حتی هزاران میلیارد تومانی این تخریب ها و نوسازی ها حاصل نشود. تحلیل بر مبنای انگیزه های بنیادگرایی صرف ابتر است.»
افشاگری روزنامه سازندگی از نقش همسر انسیه خزعلی در تخریب بافت!
روزنامه سازندگی هم در گزارشی نوشت: معمولاً هیچ شخص یا نهادی نمی‌تواند به این آسانی دست به تخریب گسترده بافت تاریخی شهرهای مهمی مانند شــیراز بزند. چگونگی تحقق این اقــدام مرهون این چهره هاست: نخستین و شاید مهمترین چهره محمدرضا رضازاده است که در گذشته استاندار فارس و اکنون عضو هیات امنا و معاون اجرایی بقعه شاهچراغ است. او همسر انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور و پدر حمید رضازاده که پیش از این نامش به علت حضور در کانادا و یک شرکت فیلترشکن و… مطرح شده بود.
سیدمحمدرضا رضازاده که از زمان استانداری فارس همکاری خود را با تولیت آستان احمدابن موسی و سیدعلأالدین حسین آغاز کرده است به‌عنوان عضو هیات امنای این دو حرم در تاریخ ۱۴۰۰/۱۰/۰۴ به خبرنگار خبرگزاری فارس چنین می‌گوید: در سفر ریاست‌جمهوری و هیات دولت به استان فارس فرصتی فراهم شد؛ ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری در حرم حضرت احمدابن موسی حضور پیدا کرد و آنجا مطالبی که پیرامون طرح اطراف حرم مطرح بود را خدمـت وی توضیح دادیم. وزیر هم وقت گذاشت و از منطقه بین دو حرم بازدید کرد و مشکلات مردم و بلاتکلیفی که چندین سال است آنجا مســتمراً ادامه دارد را از نزدیک مشاهده کرد.

*واکنش‌ها به تخریب بافت تاریخی شیراز
دولتی‌ها ادعا می‌کنند بافت تاریخی شیراز «فرسوده» است اما فعالان میراث فرهنگی می‌گویند پشت‌پرده تمام این اقدام‌ها درافتادن حکومت با میراث و هویت ایرانی است و به همین دلیل می‌خواهند شهر تاریخی شیراز را که ایرانیان آن را به نام کورش، حافظ و سعدی می‌شناسند، به هر ضرب‌و‌زوری شده، به یک شهر مذهبی تبدیل کنند.
دولت جمهوری اسلامی ایران قصد دارد در محدوده حرم شاهچراغ و دیگر امام‌زاده‌های مدفون در شیراز مسیر‌های ارتباطی ایجاد کند. برای اجرای این طرح حدود ۳۶۰ هکتار از بافت تاریخی شیراز تخریب خواهد شد. نام این طرح را «حرم تا حرم» گذاشته‌اند و ادعا می‌کنند که با پایان اجرای آن، شیراز بزرگ‌ترین شهر زیارتی خاورمیانه می‌شود. بر مبنای گزارش رسانه‌های محلی، در فاز اول اجرای این طرح، تخریب بنا‌های تاریخی محدوده شاهچراغ تا امامزاده ابراهیم از روز دوشنبه ۱۷ بهمن آغاز شده و قرار است ۶۰ پلاک از بافت تاریخی این محدوده تخریب شود. به ساکنان این خانه‌ها گفته‌اند که هرچه سریع‌تر محل زندگی خود را ترک کنند و ماندن آن‌ها در خانه‌ها نمی‌تواند مانع ادامه عملیات تخریب شود. روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت که نماینده وزارت راه و شهرسازی به کسانی که جایی برای رفتن ندارند، گفته است اگر خانه را تخلیه نکنند، آب، برق و گازشان قطع می‌شود. پاسخ مقام‌ها به کسانی که بضاعت مالی ندارند نیز این بوده است که «همین‌جا باش تا لودر خانه را روی سرت خراب کند»!
به گفته محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی بافت تاریخی شیراز، راه‌های ارتباطی به طول یک هزار متر و عرض نامشخص در شرایطی در حال تملک و تخریب ضرب‌الاجلی قرار گرفته‌اند که در کمیسیون ماده ۵ استان فارس و شورای عالی معماری و شهرسازی کشورهیچ‌گونه طرح مصوبی ندارد. با این‌ حال از سخنان این کنشگر میراث فرهنگی چنین برمی‌آید که مقامات برای اجرای طرح توسعه حرم شاهچراغ عجله دارند؛ زیرا یکی از مسئولان به او چنین گفته است: «ما داریم برای ظهور زمینه‌سازی می‌کنیم. امام زمان که بیاید، حرم‌های آن زمان باید گنجایش زیادی داشته باشند». خبرگزاری فارس به نقل از شاهدان عینی نوشت که لودر‌ها و بولدوزر‌ها در حال تخریب و آواربرداری بنا‌های تاریخی این مسیرند و ساکنان این خانه‌ها اخطار شفاهی گرفته‌اند. این به معنای آن است که روند تملک بنا‌ها هنوز کامل انجام نشده ولی عملیات تخریب وارد فاز اجرایی شده است.
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز با استناد به تصاویر هوایی از محدوده طرح توسعه حرم شاهچراغ گفت که بیشتر بنا‌هایی که قرار است طی این طرح تخریب شوند، متعلق به دوره قاجارند. او در ادامه افزود: «هرچند بنا‌های ثبت‌ملی‌شده این محدوده به نسبت کل بنا‌های ارزشمند و حائز ثبت، عدد کمی است، باید گفت برای ثبت نشدن بنا‌های کل پهنه ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز از سال‌ها پیش تعمدی وجود داشته تا برای طرح‌های توسعه‌ای راحت‌تر تخریب شوند.»
به گفته کلانتری، با تمام تخریب‌هایی که در ۲۷ سال گذشته در پهنه ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز اتفاق افتاد، در حال حاضر این محدوده دارای دو هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی ارزشمند است که تنها ۴۱۰ اثر آن در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند. هرچند تجربه سال‌های اخیر نشان داده که ثبت ملی یک اثر هم مانع از تخریب آن نشده است.
تخریب بافت تاریخی شیراز از دهه ۶۰ با تخریب چند خانه تاریخی شروع شد و در دهه ۷۰ هم‌زمان با زمزمه‌های اجرای طرح «بین‌الحرمین» در حجم وسیع‌تری ادامه یافت. در سال ۱۳۸۹، هنگامی‌ که دولت دهم روی کار بود، طرح یادشده در شورای عالی معماری و شهرسازی تصویب شد. این طرح طی سال‌های اخیر به دلیل تلاش‌های دوستداران میراث فرهنگی تا حدودی به حالت تعلیق درآمده بود، تا اینکه ابراهیم رئیسی مهر ۱۴۰۰ به شیراز رفت و برای اجرای آن، چراغ سبز نشان داد.
یکی از مصوبات سفر استانی ابراهیم رئیسی به شیراز این بود که اختیارات مربوط به اجرای طرح توسعه حرم شاهچراغ از شورای عالی معماری و شهرسازی به معاونت توسعه استان در استانداری تفویض شود. کنشگران میراث فرهنگی می‌گویند با توسعه حرم شاهچراغ از یک سو هویت تاریخی شیراز را تخریب می‌کند و از سوی دیگر سود زیادی به جیب می‌زنند. به گفته غلامحسین معماریان، استاد دانشگاه، خانه‌های تاریخی که متری ۱۰ میلیون تومان از مالکان خریداری شده‌اند، قرار است به قبر‌های سه‌طبقه تبدیل و در آینده با قیمت بالا دوباره به همین مردم فروخته شوند.
دبیر پویش ملی بافت تاریخی شیراز هم به این موضوع اشاره کرد و گفت: «این‌ها می‌خواهند در محدوده ۹ هکتاری دو حرم، قبر سه‌طبقه بسازند که با بلوک سیمانی ساخته می‌شود و هزینه کمی دارد. اگر هر قبر را یک میلیارد تومان هم بفروشند، به معنای آن است که متری هشت میلیون تومان تملک کرده‌اند و متری سه میلیارد تومان فروخته‌اند. این ۹ هکتار را در سه میلیارد تومان ضرب کنید، چه عددی می‌شود؟ حتی صحن‌سازی‌شان هم به خاطر طمع مالی است.»
کلانتری درباره پیامدهای اجتماعی تخریب خانه‌های تاریخی شیراز به روزنامه اعتماد گفت: «زمین‌های بافت تاریخی در شیراز مبلغی بین هشت تا ۱۰ میلیون تومان به ازای هر متر، قیمت‌گذاری می‌شوند. با یک حساب سرانگشتی، برای یک خانه ۲۰۰ متری یک میلیارد و ۶۰۰ هزار تومان به مالک پرداخت می‌شود. ۸۰۰ میلیون تومان به صورت نقد و مابقی به صورت اوراق یک‌ ساله بانک شهر. با مبلغی که در مرحله نخست به مالکان پرداخت می‌شود، در خوش‌بینانه‌ترین حالت می‌توانند منزلی در یکی از مناطق شیراز رهن کنند و توان خرید ملک داخل شهر یا در محدوده مرکزی را ندارند. این امر به مرور و با وضعیت موجود مسکن، می‌تواند به افزایش حاشیه‌نشینی در این شهر منجر شود. ضمن اینکه بسیاری از ساکنان این منازل مستاجرند و جزو قشر آسیب‌پذیر محسوب می‌شوند و با تخریب این مناطق به اجبار باید به حاشیه شهر کوچ کنند، تا توان پرداخت هزینه مسکن را داشته باشند.»
تخریب بافت تاریخی شیراز واکنش‌های زیادی در میان مردم و کنشگران میراث فرهنگی داشت. برخی فعالان با راه‌اندازی کارزاری از عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دولت سیزدهم، خواسته‌اند مانع تخریب بنا‌های تاریخی این شهر شود. ضرغامی اوایل شهریورماه وعده داد بود که بافت تاریخی شیراز حفظ خواهد شد اما اکنون شروع فاز اول تخریب بنا‌های تاریخی نشان می‌دهد که برای حفظ میراث تاریخی و فرهنگی ایران اراده‌ای وجود ندارد.