روایت غمناک جوانی که مجبور به مهاجرت شد

گروه جامعه: وقتی می‌گوید بالاخره پس از چندین ماه انتظار و مدت‌ها دوندگی ویزایش رسیده است، ذوق چندانی در صدایش شنیده و در نگاهش دیده نمی‌شود.به گزارش ایسنا، “خوشحالم که دارم میرم، کلی براش زحمت کشیدم و از هفت‌خوان پذیرش دانشگاه و مصاحبه سفارت و … گذشتم، اما حقیقتا وقتی به چشم‌های مادرم نگاه می‌کنم، با دوستام گپ می‌زنم و خاطرات حضورم در میدون آزادی، حافظیه و … رو مرور می‌کنم، خیلی دلم می‌گیره واسه خاطراتی که همه زندگی‌مو تشکیل میدن و دیگه معلوم نیست کی دوباره تکرار شن.”

این‌ها صحبت‌های صدرا، جوان ۲۶ ساله‌ای است که به تازگی توانسته از یکی از دانشگاه‌های اتریش پذیرش بگیرد و ویزایش هم اخیرا رسیده است. او که دانش‌آموخته مهندسی برق از دانشگاه‌های فردوسی و امیرکبیر است، مثل بسیاری دیگر از جوانان از وضعیت کشور گلایه دارد و می‌گوید “من آدم رفتن نبودم، شرایط مجبورم کرد.”
وقتی از او می‌پرسم چرا با وجود همه‌ سختی‌های مهاجرت، تصمیم به انجام این کار دارد، می‌گوید: “به خاطر مشکلاتی که هممون داریم می‌بینیم. یکی از رفیقام خیلی وقته داره پولاشو جمع می‌کنه بتونه یه ماشین در حد یه پراید دست دوم بخره، دیگه فقط چند تومن تا خریدش پول کم داشت که اونم در حال جور شدن بود، ولی یه دفعه انقد قیمتا وحشتناک رفت بالا که الآن دیگه هیچ جوره پولش نمی‌رسه. یعنی اون همه پس‌انداز، همش هیچی. به نظرت همین موجه‌ترین دلیل برای رفتن نیست؟”

وقتی حرف از ماندن و ساختن کشور می‌زنم، لبخند تلخی می‌زند و پاسخ می‌دهد: بعضی وقتا فک می‌کنم اصلا این کشور نیازی به ما نداره. تا حالا چندین جا برای کار رفتم، ولی با اینکه از بهترین دانشگاه‌های این کشور لیسانس‌ و فوق لیسانس‌مو گرفتم، بازم هیچ جا قبولم نکردن. حتی تو یه شرکت دولتی رفتم گفتم بذارین کار کنم، هیچی حقوق نمیخوام فقط یه مدت باشم کار یاد بگیرم تو رزومه‌م ثبت شه. همینم حتی قبول نکردن. بمونم اینجا، فقط باید بسوزم هیچی رو نمی‌تونم بسازم.

صدرا ادامه می‌دهد: دوستم علی که همین دانشگاه فردوسی مهندسی کامپیوتر می‌خوند هم چند ماه پیش که ارشدش تموم شد واسه دکترا اپلای کرد رفت دانشگاه مونیخ آلمان. همیشه جزو شاگرد اولای رشته‌ش بود و الآن هم که رفته آلمان یه زندگی خیلی خوب داره و تونسته تو یه شرکت فعال در حوزه هوش مصنوعی کار پیدا کنه و حقوقش خیلی عالیه و همیشه هم از تسهیلاتی که دانشگاه در اختیارشون قرار میده تعریف می‌کنه. هر کی رفته از شرایط اون ور تعریف می‌کنه. اصلا اگه مهاجرت بد بود که الآن این همه از فرزندان مسئولین خودمون ساکن خارج  از کشور نبودن. 

اما صدرا تنها جوانی نیست که این روزها ترک وطن می‌کند و با رویای دستیابی به آینده‌ای بهتر، چمدان می‌بندد و برای همیشه می‌رود به آن ینگه دنیا. بر اساس آمار منتشر شده در سایت رصدخانه مهاجرت ایران، هر ساله بیش از ۶۵ هزار نفر از مردم کشور مهاجرت می‌کنند و این تنها یک عدد نیست. تک‌تک این ۶۵ هزار نفر، سرمایه و نیروی انسانی این کشور اند که به راحتی از دست می‌روند و کشور از وجودشان محروم می‌شود. 

هم‌چنین بر اساس دیگر آمار منتشرشده در این پایگاه، شرایط اقتصادی مهمترین دلیلی است که دانشجویان و متخصصین را ترغیب به مهاجرت می‌کند و تحریم‌ها، شیوه حکمرانی و وجود فساد نهادینه‌شده از دیگر عواملی است که باعث افزایش میل مهاجرت در بخش زیادی از مردم شده است.دکتر روح‌الله اسلامی، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی، مهاجرت را امری می‌داند که گرچه عادی است و از سمت شهروندان بسیاری از کشورها صورت می‌گیرد، اما در کشور ما به نحوی فزاینده در حال انجام و زنگ خطری جدی برای آینده کشور است.

وی با بیان اینکه امروز در عصر اطلاعات، مهاجرت در سراسر دنیا در حال افزایش است، اظهار کرد: یکی از دلایل این امر، این است که اکنون امکان مهاجرت بسیار زیاد شده است و بر خلاف زمان قدیم که مهاجرت امری غیرعادی بود و تنها در موقعیت‌های خاص نظیر جنگ و قحطی انجام می‌شد، امروزه تبدیل به موضوعی عادی شده است و مردم بسیاری از کشورها بنا به دلایل مختلف، اقدام به مهاجرت می‌کنند.

این استاد دانشگاه افزود: اما در این بین، کشورهایی مانند ایران به طور معناداری نرخ مهاجرت بسیار بالایی دارند و اکثر مهاجرت‌کنندگان را جوانان و تحصیل‌کردگان تشکیل می‌دهند. مهمترین عامل شکل‌گیری موج مهاجرت در بیشتر این کشورها، نبود ثبات کافی سیاسی و اقتصادی است. وقتی شاخص‌های اقتصادی وضعیت مناسبی را نشان ندهند و چشم‌انداز روشنی نباشد، افراد فکر می‌کنند هرچه تلاش می‌کنند، نتیجه‌بخش نیست و لذا تصمیم می‌گیرند به کشورهای باثبات مهاجرت کنند.

اسلامی با بیان اینکه شیوه حکمرانی دومین عاملی است که در تصمیم مردم برای ماندن یا رفتن تاثیرگذار است، عنوان کرد: اگر در کشوری حکمرانی مبتنی بر شایسته‌سالاری و نخبه‌گرایی باشد، مردم آن برای ماندن و ساختن وطن‌شان امید و انگیزه دارند، اما اگر شایسته‌سالاری نادیده گرفته شود و روابط جای ضوابط را بگیرد، باعث ناامیدی بخش زیادی از جوانان می‌شود و آنان را ترغیب به مهاجرت می‌کند.

وی ادامه داد: متاسفانه در کشور ما گاهی دیده می‌شود که با وجود ابزارهایی نظیر آزمون‌های استخدامی برای جذب نیروی کار در نهادهای مختلف، افرادی که صلاحیت لازم را ندارند، در برخی مناصب به کار گرفته می‌شوند. یکی از آسیب‌های این مسئله این است که علاوه بر ایجاد ناامیدی در نخبگان و متخصصین، باعث ضعف در مدیریت کشور می‌شود و در نهایت منجر به این می‌شود که حتی اقشاری مانند پزشکان که از سطح مالی خوبی برخوردارند، دچار سرخوردگی شوند و به مهاجرت تمایل پیدا کنند.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی با اشاره به افزایش آگاهی و سطح سواد عمومی، بیان کرد: در چهار دهه اخیر کشور ما به سرعت رشد و توسعه یافته است و با افزایش سواد عمومی و آگاهی یافتن مردم از شرایط دیگر کشورها، تعداد افراد خواهان مهاجرت زیاد شده است و حتی کسانی که شرایط خوبی دارند هم ناخوداگاه با موج شکل‌گرفته همراه می‌شوند.

اسلامی با بیان اینکه به طور کلی مهاجرت بد نیست و اگر مهاجرت‌کنندگان مجددا بازگردند و از تخصص خود در کشور استفاده کنند، باعث ارتقای سطح کشور می‌شود، گفت: اما هنگامی که موج مهاجرت سهمگین می‌شود و مهاجرت‌کنندگان سرمایه و تخصص خود را برای همیشه از کشور خارج می‌کنند، کشور ضرر می‌بیند. برخی از کشورهای دیگر هم با موج مهاجرت مردم‌شان بنا به دلایلی مانند جنگ مواجه اند، اما در کشور ما، مهاجرت‌کنندگان عمدتا از بین افراد متخصص و نخبه هستند.

وی در خصوص اینکه آیا انجام اقداماتی از جمله افزایش چند برابری تعرفه آزادسازی مدارک تحصیلی که اخیرا از سوی وزارت علوم صورت گرفت، می‌تواند در کاهش موج مهاجرت موثر باشد، اظهار کرد: به طور کلی اقداماتی که تا کنون در این راستا صورت گرفته است را می‌توان به دو بخش تنبیهی و تشویقی دسته‌بندی کرد. در بخش تشویقی، کارهایی نظیر تاسیس صندوق حمایت از پژوهشگران و الزام دستگاه‌های اجرایی به جذب بخشی از نیروهای خود از بنیاد نخبگان انجام شده که می‌تواند موثر باشد، اما اقدامات تنبیهی مانند افزایش تعرفه آزادسازی مدارک تحصیلی، بازدارنده نیست و نمی‌تواند جلوی موج مهاجرت را بگیرد.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی افزود: اگر ما به نمودار مهاجرت از ایران نگاه کنیم و نقاط اوج آن را در نظر بگیریم، می‌بینیم در مواقعی که تورم افزایش یافته، تحریم‌ها شدیدتر شده یا در ارتباطات بین‌الملل دچار چالش‌های بیشتری شده‌ایم، میزان مهاجرت هم افزایش داشته است، زیرا تمام این‌ مسائل باعث می‌شود بخش زیادی از جامعه نتواند چشم‌انداز مطلوبی را برای آینده خود در کشور متصور باشد.

اسلامی با تاکید بر اینکه حکمرانی خوب مهمترین عاملی است که می‌تواند باعث کاهش موج مهاجرت شود، اضافه کرد: حکمرانی خوب شامل مولفه‌هایی از جمله حاکمیت قانون، شفافیت، پاسخگویی، تمرکززدایی و دموکراسی است و تمام این‌ها به ایجاد بسترهایی برای امیدزایی در بین جوانان کمک می‌کند. این شیوه حکمرانی است که تعیین می‌کند جوانان، نخبگان و متخصصان در کشور بمانند یا مهاجرت کنند.

وی ادامه داد: علاوه بر تغییر در شیوه حکمرانی و همچنین کنترل تورم که از اهمیت بالایی برخوردار است، افزایش تعامل با دنیا نیز از دیگر اقدامات ضروری است که منجر به کاهش نرخ مهاجرت می‌شود. در نتیجه بهبود رابطه با جهان، سرمایه‌گذار و گردشگر خارجی بیشتری به کشور ما وارد می‌شود و همچنین واردات تکنولوژی نیز به راحتی انجام می‌پذیرد. برایند تمام این اقدامات این می‌شود که شهروندان کشور ما بتوانند چشم‌انداز بهتری را در پیش روی خود ببینند و بخواهند در وطن خود بمانند و آن را بسازند.  

خوشبختانه در طی چند ماه اخیر، وجود مشکلات از سمت مسئولین سطح کلان نظام پذیرفته شده و قول‌هایی نظیر حرکت به سمت حکمرانی نو، ایجاد فضای باز سیاسی و حل مشکلات اقتصادی از جانب روسای سه قوه به مردم داده شده است؛ وعده‌هایی که نیاز به عملیاتی شدن هرچه سریع‌تر آن‌ها به شدت حس می‌شود تا با افزایش امید در جامعه و ایجاد چشم‌انداز مثبت، انگیزه‌های لازم برای ماندن در کشور و ساختن آن در جوانان به عنوان تاثیرگذارترین قشر کشور به وجود آید.