تکرار عراق جنگ زده در خیابان های تهران

گروه اقتصادی: قطعی برق دنباله دار امسال این روز‌ها بدون هیچ اطلاع قبلی و برنامه‌ای از تهران تا زاهدان ادامه دارد. ساکنان شهر‌های مختلف کشور در گرمای داغ روز‌های تابستان هر لحظه با امکان قطعی برق مواجه‌اند و البته به دنبال آن با قطعی آب و اینترنت.

وزارت نیرو جدولی به نام جدول خاموشی منتشر کرده، اما ساعات قطعی برق ثبت شده در این جدول دقیقا آن چیزی نیست که ساکنان هر منطقه بنا به آن سر ساعت مشخصی منتظر قطعی برق باشند. در بسیاری از مناطق خارج از زمان اعلام شده برق قطع می‌شود. تجربه قطعی برق را از خردادماه داشتیم، اما قطعی برق در این نوبت شدیدتر و طولانی‌تر شده؛ هم ساعت‌های طولانی برق قطع است هم ممکن است دو تا سه بار در روز برق برود و هم اینکه این بار قطعی برق در کنار قطعی آب، اینترنت را نیز از دسترس خارج می‌کند.

اعتراض به قطعی برق در شهرهای مختلف
طبق پیگیری‌ها در شهر‌هایی به جز تهران نیز وضعیت قطعی برق فاجعه است. شهر اصفهان با گرمای ۴۲ درجه در حالی این روز‌ها با قطعی برق مواجه است که روزانه ۴ تا ۵ ساعت آب بسیاری از خانه‌های این شهر هم قطع است. در شهر‌های دیگری مانند یزد، اراک و دیگر شهر‌های مرکز کشور و شهر‌های شمال کشور نیز وضعیت بر همین قرار است و صدای اعتراض شهروندان را بلند کرده است.

ساکنان شهر‌های مختلف ایران از شمال تا مرکز کشور دیشب، دوشنبه ۱۴ تیر با حضور در مقابل ادارات برق در این شهر‌ها نسبت به قطعی مکرر برق اعتراض کردند. اهالی شهر‌های بابل، بابلسر، آمل، قائمشهر، شهر ری، شیراز و کازرون در برابر اداره برق شهرهایشان جمع شده بودند تا اعتراض خود را نسبت به قطعی برق نشان دهند.
یکی از مهم‌ترین دلایلی که قطعی برق این بار با اعتراض گسترده شهروندان همراه شده، تکرار، شدت و شبانه روزی بودن قطعی برق است. یکی از شهروندان تهران تجربه زندگی این روزهایش را این گونه روایت می‌کند:

«ساعت حوالی ۹ شب خیابان جمهوری حدفاصل چهارراه استانبول تا میدان جمهوری برای دومین شب پیاپبی در تاریکی محض فرورفته. خیابان‌ها تاریک و از پنجره ساختمان‌ها نوری دیده نمی‌شود. برخی ساختمان‌ها به ویژه مجتمع‌های تجاری و هتل‌ها و برخی بیمارستان‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای برق اضطراری دارند و این صدای غرش ژنراتور‌های برق از برخی ساختمان‌ها است که سکوت تاریک خیابان‌ها را شکسته. برخی مغازه‌های کوچک مانند سوپرمارکت‌ها و تره‌بار‌ها چراغ‌های اضطراری کوچکی را به طور موقت مقابل مغازه خود قرار داده‌اند و یا ژنراتور‌های برق را برای ایجاد روشنایی موقت به راه انداختنه‌اند. در یک میوه فروشی مرد غریبه‌ای در حالی که عرق خود را پاک می‌کرد به شدت از قطعی برق شاکی بود و از همسایه کناری خود که ژنراتور برق داشت خواست که کولر مغازه‌اش را برای چند دقیقه روشن کند.

مغازه‌ها با وجود ادامه تاریکی و قطعی برق همچنان بازند و امید دارند برق مجددا بیاید و کسب و کارشان از سر گرفته شود. برخی مغازه‌ها کارتخوانشان قطع بود و از مردم می‌خواستند تا پول نقد به آن‌ها بدهند و برخی نیز پیشنهاد کارت به کارت برای رفع این معضل را داشتند که البته به دلیل ضعیف بودن آنتن دهی اینترنت تراکنش‌ها هم به سختی انجام می‌شد.»

برق مناطق مختلف تهران سه یا چهار نوبت در شبانه روز و هر بار دست کم دو ساعت قطع می‌شود و قطعی مکرر برق مشکلات زیادی از جمله قطعی آب آپارتمان‌ها، خراب شدن گوشت و مرغ و دیگر وسایل داخل یخچال، سوختن وسایل خانگی و برای کاسبان منطقه تعطیلی و کسادی را به همراه داشته است.

اختلال در کار ادارات و کارگاه‌های کوچک، گرفتاری صد‌ها نفر در آسانسور، اختلال در ترافیک، خراب شدن لوازم خانگی شهروندان، خطر مرگ افراد زیر دستگاه اکسیژن و احتمال از بین رفتن واکسن‌های کرونا در مراکز سلامت بخشی از معضلاتی زندگی روزمره شهروندان ایرانی در اوضاع بی برقی است.

علت قطعی برق چیست؟
مسئولان، شدت گرفتن خشکسالی و وارد مدار شدن سریع‌تر چاه‌های کشاورزی را از دلایل کمبود برق در روز‌های اخیر معرفی می‌کنند. دست اندرکاران صنعت برق کشور این خاموشی‌ها را یک اتفاق روتین در جهان خوانده است و یک مقام وزارت نیرو به خبرگزاری‌ها گفته در شبکه‌های برق کشور‌های جهان به طور متوسط هر ۱۰ تا ۱۲ سال یک بار «بلاک اوت» یا همان فروپاشی شبکه برق اتفاق می‌افتد و در سال‌های اخیر ترکیه، پاکستان، آمریکا و ارمنستان آن را تجربه کرده‌اند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد ریشه قطعی برق در زمین بحران‌های جدی تری ریشه دوانده است.

مهم‌ترین مولفه در قطعی برق امسال، کمبود سرانه تولید نسبت به سرانه مصرف است. یعنی امسال نزدیک به ۱۰ هزارمگاوات برق کمتر از نیاز مصرفی برق تولید شده، این نکته را بالاخره وزارت نیرو هم پذیرفته و در اظهارنظرات این مسئولان به آن اعتراف شده است؛ واقعیتی که تا قبل سعی در پنهان کردنش داشتند.

سال گذشته میزان برق تولیدی در کشور ۵۸ هزار مگاوات بوده و سقف نیاز مصرفی ۶۶ هزارمگاوات است. این در حالی است که میزان برق تولیدی در کشور امسال به مراتب کمتر از سال گذشته بوده و این شکاف کمبود برق را شدیدتر هم کرده است؛ بنابراین دولت برای توزیع برق به میزان مورد نیاز مصارف، با بیش از ۱۰ هزارمگاوات کمبود مواجه است.

مصطفی رجبی مشهدی سخنگوی صنعت برق کشور هم دلیل این خاموشی‌ها را کمبود ۱۰ هزار مگاواتی تولید نسبت به مصرف خوانده است، اما عامل اصلی این کمبود را نه ناکارآمدی وزارت نیرو بلکه کاهش بارش معرفی کرده است. این در حالی است که تیم صنعت برق کشور سال گذشته کاملا آگاه بودند به اینکه امسال با کمبود شدید برق مواجه خواهیم بود و خود وزارت نیرو تخمین زده بود که سال ۱۴۰۰ با کمبود بیش از ۸ هزارمگاواتی برق تولیدی نسبت به نیاز مصرفی کشور روبه رو می‌شویم.

اما جالب است که نه تنها برای رفع این کمبود چاره‌ای اندیدشیده نشد که حجمی از همان برق تولیدی در مسیر عرضه خانگی هدر رفت، بخشی خرج ماینر‌ها شد و بخش بیشتر از آن هم به کشور‌های همسایه همچون عراق صادر شد.

آنچه در این میان مسئولان نسبت به آن سکوت کرده، روند فزاینده صادرات برق در دو سال اخیر است که از آن ناحیه هم بخشی از حجم برق تولیدی نصیب مصرف داخل نشده و به کشور‌های همسایه صادر شده است؛ بنابراین به وضوح مشخص است که ما با فقر شدید در زیرساخت و عدم توسعه نیروگاه‌ها مواجه هستیم. روند رشد ظرفیت تولید برق کشور در ۱۰ سال گذشته به‌طور متوسط نزولی بوده و متوسط رشد آن سه درصد بوده است. نرخ رشد ظرفیت نیروگاهی کشور نیز از ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۹ به‌طور کلی نزولی بوده و از ۸.۸ درصد در سال ۱۳۸۹ به ۲.۲ درصد در سال ۱۳۹۹ کاهش پیدا کرده است.

در مقابل طی دو سال اخیر به دلیل تحریم‌ها و به حداقل رسیدن امکان فروش نفت، دولت برای جبران کسری درآمد ارزی نفت، صادرات برق و گاز به کشور‌های همسایه را جدی‌تر از قبل دنبال کرده تا از این محل بتواند اندکی از کمبود درآمد‌های ارزی را جبران کند. از طرفی کشوری مانند عراق معضل کمبود برق در سال‌های اخیر برایش دردسر‌های زیادی داشته و همواره با اعتراض‌های گسترده مردمی همراه بوده است.

همین چند روز پیش عراقی‌ها اعتراضات خود نسبت به قطعی برق در سه استان کربلا، میسان و نجف در جنوب عراق را ادامه دادند و جمعی از معترضان پس از بیرون کردن تمامی کارمندان اداره برق استان کربلا، درب‌های ساختمان را قفل کردند، همزمان تظاهرکنندگان در استان نجف به تحصن خود در مرکز شهر ادامه دادند.
عراق از چندین دهه پیش به دلیل جنگ‌های پی در پی و بی‌ثباتی امنیتی از مشکل برق رنج می‌برد و این کشور حاضر است به هر قیمت و بهایی شده برق را به کشور خودش ببرد تا بتواند اندکی از حجم اعتراضات مردمی بکاهد. طبق گزارش‌ها اکنون نزدیک به ۴۰ درصد برق عراق توسط ایران تامین می‌شود و جالب است که در حالی که برخی نیروگا‌های کوچک و متوسط تولید برق در ایران برای تامین خوراک گازی خود با مشکل مواجه شده اند تاین خوراک نیروگاه‌های برقی عراق توسط ایران برای یک روز هم دچار اختلال نشده است.

ماجرای گستردگی دلایل قطعی برق به همین جا ختم نمی‌شود و در ماه‌های اخیر خارج شدن نیروگاه‌ها از مدار هم مزید بر علت شده؛ در آخرین مورد دو نیروگاه تولید برق در کشور به دلیل مصرف بالا از مدار خارج شدند و سرپرست شرکت توزیع برق البرز اعلام کرد: «ناچار شدیم بر اساس دستور ملی خاموشی برق را افزایش دهیم و قطعی برق خارج از زمانبندی اعلام شده داشته باشیم.»امسال نزدیک به ۳ هزار مگاوات برق به دلیل آن که نیروگاه‌هایی درگیر «اورهال» یا «بازآماد» بوده‌اند، از دست رفته است.

واکنش عجیب مسئولان به قطعی مکرر برق
باوجود تمامی این عواملی که شرحش رفت و نشان می‌دهد که ناکارآمدی و فقر توسعه در صنعت برق چگونه تیشه به ریشه این صنعت زده و مردم را گرفتار قطعی برق کرده، عده‌ای از مسئولان همچنان قطعی برق را گردن خشکسالی و فلک و آسمان و ابر‌ها انداخته تا تقصیری را متوجه عملکرد ضعیف خود نبینند و سایر مقامات نیز سکوت را انتخاب کرده اند.

دولت حسن روحانی که در برابر قطعی مکرر برق سکوت کرده و وزیر ارتباط در معدود واکنش مقامات دولتی طی توییتی نوشت: در برخی نواحی، هشت ساعت برق مستمر شهری برای شارژ کامل باتری دکل‌ها در دسترس نیست. همه باید پاسخ گو باشند.».

اما به نظر می‌رسد تنها کسانی پاسخ‌گو شده‌اند که نوک پیکان حمله‌شان سمت دولت است و خود مسئولیت مستقیمی لازم نیست بپذیرند. محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی خطاب به دولت گفته است: «اگر افزایش مصرف و مازاد تقاضا به هر دلیلی در کوتاه‌مدت جبران نمی‌شود، لااقل به برنامه اعلام‌شدۀ خاموشی‌ها پایبند باشید تا مردم بتوانند مشکلات را تدبیر کنند. مردم از این همه بی‌برنامگی کلافه شده‌اند».

سخنگوی صنعت برق هم در مقابل گفته خاموشی‌های خارج از برنامه اجتناب ناپذیر است.دولت وضعیت موجود را به تحریم‌های آمریکا نسبت می‌دهد، اما منتقدان دولت آن را ناشی از بحران ناکارامدی و فساد در بخش‌های مختلف عنوان می‌کنند. به نظر می‌رسد آنچه مقامات کشور مردم را تا سال‌های پیش برحذر می‌دادند اکنون تبدیل به زندگی روزمره ساکنان این کشور شده است. همین چند سال پیش وضعیت جنگ زده کشوری مانند عراق به عنوان یک نمونه از وضعیت سیاه معرفی می‌شد که نه برقی در آن وجود دارد و نه آب سالمی و مسبب اصلی آن جنگ آمریکا با این کشور بود. اما حالا به فاصله چند سال خاموشی خیابان‌ها و خانه‌های ایران بیشترین شباهت را به خاموشی‌های کشوری مانند عراق دارد با این تفاوت که آنجا جنگ بود و اینجا ما در «جزیره ثبات و امنیت» سر می‌کنیم، اما نه برق داریم و نه آب و نه اینترنت.