۶۰۹ دشت کشور در محاصره نشست زمین

گروه جامعه: دبیر کارگروه ملی مخاطرات با تاکید بر اینکه همه دشت‌های کشور دچار فرونشست زمین هستند، گفت: کاهش و توقف فرونشست زمین بر خلاف زلزله قابل کنترل است، به گونه‌ای که در کشور ژاپن در منطقه‌ای که سالانه ۱۱ سانتی‌متر فرونشست داشت، بعد از ۱۵ سال این میزان به صفر رسیده است.

دکتر علی بیت‌اللهی  با اشاره به انتشار مطالبی در خصوص فرونشست زمین در ایران و متوقف شدن روند اطلاع رسانی آن در رسانه‌های کشور، گفت: در این شرایط در مجله نیچر مطالبی در زمینه فرونشست زمین در ایران مطرح شد و رخداد این پدیده بازتاب جهانی یافت و علاوه بر آن در چند روز اخیر نیز موسسه بین المللی “اینتل لب” نیز گزارشی منتشر کرد و از این پدیده به نام “بمب ساعتی خاموش” یاد کرد و با طرح مجدد این پدیده در ایران، این موضوع در کانون توجه قرار گرفت.

وی ادامه داد: ما در زمینه اهمیت این موضوع از سال ۱۳۷۸ مطالعات خود را آغاز کردیم و در این مطالعات مشاهده کردیم که در جنوب غرب تهران در محدوده تقاطع بزرگراه آزدگان و بزرگراه آیت الله سعیدی تغییر ارتفاعی وجود دارد و با این مطالعات به وجود فرونشست زمین به ویژه در اراضی اطراف تهران پی بردیم.بیت اللهی خاطر نشان کرد: همچنین در سال ۱۳۹۵ در منطقه شهران، خیابان پیامبر، میدان قیام، میدان محمدیه و چهارراه مولوی چندین پدیده فرونشست اتفاق افتاد که بسیار مخرب بود، به گونه‌ای که در برخی از این رخدادها تلفات جانی نیز داشته‌ایم.

مدیر مرکز زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با بیان اینکه همه این اتفاقات موجب شد که مسؤولان متوجه پیامدهای دردناک این پدیده شوند، ادامه داد: فرونشست زمین با توجه به ماهیت پدیده، جنبه مثبتی که از منظر کنترل دارد، این است که بر عکس زلزله، این پدیده امکان اقدامات کنترلی دارد؛ چرا که این پدیده مخرب به طور مستقیم به کاهش آب‌های زیر زمینی مرتبط است. به این معنا که اگر سطح آب سفره‌های آب‌های زیر زمینی کاهش یابد، سطح زمین پایین می‌رود.

بیت‌اللهی، با تاکید بر اینکه از آنجایی که پدیده فرونشست امری تدریجی است، همانند زلزله با ویرانگری‌های ناگهانی مواجه نیستیم، یادآور شد: ولی بعد منفی این پدیده، وسعت و گستردگی آن است. به عنوان مثال در دو منطقه جنوب تهران یکی به سمت شهریار در ابعاد ۳۰ کیلومتر در ۲۰ کیلومتر و دیگر در دشت ورامین در ابعاد ۲۵ در ۱۵ کیلومتر درگیر فرونشست زمین است.به گفته وی، همه ۶۰۹ دشت بزرگ کشور به دلیل افت آب‌های زیر زمینی با پدیده فرونشست مواجه هستند و مهمترین آثار آن این است که بر اثر فرونشست زمین، محیط متخلخل منفذ دار لایه‌های آب‌دار، متراکم می‌شوند و تراکم این لایه‌ها برگشت‌ناپذیر است.

بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه اگر فرونشست زمین به حدی برسد که کل سفره‌های زیر زمینی خالی از آب و متراکم شود، حتی اگر در سال‌های آتی بارش باران و برف هزاران برابر زمان حال باشد، آب این بارش به داخل خاک نفوذ نخواهد کرد، گفت: از این وضعیت با عنوان «مرگ آبخوان‌ها و دشت‌ها» یاد می‌شود و در چنین شرایطی آب ناشی از بارندگی‌ها به جای نفوذ در زمین، در سطح زمین جاری می‌شود.

وی ادامه داد: با جاری شدن آب در سطح زمین، مواد مغذی خاک شسته خواهد شد و دشت‌های حاصلخیز نیز به کویر تبدیل خواهد شد و این مهترین آفت فرونشست است؛ چرا که در این شرایط بخش کشاورزی و سایر بخش‌های مرتبط با آن دچار بحران خواهند شد و این بعد بسیار مهمی است.

آسیب‌زا شدن زیر ساخت‌های صنعتی با فرونشست
بیت‌اللهی با اشاره به اثرات فرونشست زمین در زیر ساخت‌های صنعتی، اظهار کرد: فرونشست زمین در زیر خطوط انتقال نفت و گاز موجب گسیختگی آنها می‌شود و منجر به مخاطرات همراه با تلفات جانی نیز خواهد شد.
وی ادامه داد: فرونشست زمین در محدوده‌ کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، کرمان و مشهد در حال رخ دادن است و بر اثر آن اسکلت ساختمان‌ها نیز دچار ترک خوردگی و شکاف می‌شود و استحکام سازه‌ها در برابر فرونشست زمین کاهش می‌یابد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با بیان اینکه استحکام پایه‌های دکل‌های برق در مناطقی چون ورامین، اشتهارد، قم و دشت مهیار بر اثر فرونشست زمین کاهش یافته است، ادامه داد: ممکن است با گسترده شدن فرونشست، شبکه‌های برق قطع شوند و باید توجه شود که این بحران با کمبود آب و خشکسالی‌ها همراه شده است و این کاهش نزولات جوی، قطعات روند فرونشست در سال‌های آتی را تشدید خواهد کرد.

بیت‌اللهی با تاکید بر ضرورت تجدید نظر جدی در سیستم بهره‌برداری از آب‌های زیر زمینی و در حوزه کشاورزی، گفت: زمین‌های خشک و نیمه خشک محصولاتی با مصرف بالا آب کشت می‌شود که در دنیا از آن با عنوان آب مجازی یاد می‌شود. یعنی آبی که در هندوانه است، برای کشت آن هزار تا دو هزار لیتر آب مصرف شده است.
وی با تاکید بر اینکه برای کشت محصولی چون هندوانه چندین هزار لیتر به هدر رفته است، اظهار کرد: این محصول کشاورزی در نهایت صادر می‌شود که در حقیقت اقدام به صادرات آب شده است.

فرونشست قابل کنترل است
بیت‌اللهی با بیان اینکه پدیده فرونشست در اراضی کویری که دارای سفره‌های زیر زمینی شور هستند، رخ نمی‌دهد، گفت: هر جا که آب‌های زیر زمینی مصرف زیادی داشته باشند، با پدیده فرونشست مواجه هستند.
وی با اشاره به وضعیت فرونشست زمین در کشورهای همسایه با بیان اینکه این پدیده در اطراف کابل در کشور افغانستان آغاز شده است، افزود: باید توجه داشت که این پدیده قابل کنترل است و این پدیده در کشوری مانند ژاپن مدیریت شده است، به گونه‌ای که در منطقه‌ای از این کشور سالانه ۱۱ سانتی‌متر فرونشست داشت و با برنامه‌ریزی جدی این کشور در این زمینه پس از ۱۵ سال، این فرونشست صفر شده است.

بیت‌اللهی، نمونه دیگر آن را در دشت کالیفرنیا دانست که در وضعیت بحرانی قرار داشت و در حال حاضر فرونشست زمین در این منطقه با اصلاح شیوه آبیاری، تزریق آب به سفره‌های زیر زمینی (تغذیه مصنوعی آب‌های زیر زمینی) کنترل شده است، خاطر نشان کرد: فرونشست بر خلاف زلزله با اقدامات برنامه‌ریزی شده قابل کنترل است و در این زمینه بیشتر عزم و اراده و سرمایه‌گذاری و لمس اهمیت موضوع نیاز است.