آنچه باید درباره ناراحتی‌های روده بدانید

دکتر اصغر صفرزاده خسروشاهی، متخصص بیماری های داخلی- گوارش و دبیر علمی انجمن آندوسکوپیست‌های ایران درباره بیماری کولیت عصبی یا سندرم روده تحریک‌پذیر، دلایل و زمینه‌های ایجادکننده، نشانه‌ها، راه‌های درمان و پیشگیری و میزان شیوع آن توضیح می‌دهد.

کولیت عصبی چیست؟  
این بیماری که با نام سندرم روده تحریک‌پذیر شناخته می‌شود، یکی از اختلال‌های گوارشی است که زمینه ایجاد آن، مشکلات عصبی است. این بیماری یکی از مشکلات شایعی است که به‌ تازگی آمار ابتلا به آن نیز افزایش یافته است.  این بیماری خطرناک نیست اما به ‌دلیل مشکلاتی که ایجاد می‌کند، باعث اذیت و آزار بیمار شده و زندگی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری هرچند از بیماری‌های رایج گوارشی است اما افراد بیشتر اوقات اطلاع کمی درباره این بیماری و عوارض آن دارند.کولیت عصبی با نشانه‌هایی مانند درد و ناراحتی‌های شکمی و تغییر در وضعیت اجابت مزاج همراه است.

زمینه ابتلا به این بیماری چیست؟  
استرس‌های روانی، اختلال‌های عصبی، اضطراب‌ و استرس‌های کنترل‌نشده، به‌ویژه اگر به ‌مدت طولانی باعث تحریک عصبی فرد شوند، از دلایل اصلی ابتلا به این مشکل است. اما ابتلا به این بیماری دلایل دیگری هم دارد که از این موارد می‌توان به مصرف بعضی مواد غذایی محرک مانند غذاهای تند و ادویه‌دار، غذاهای حاوی نگه‌دارنده و افزودنی مانند انواع گوشت‌های فراوری شده و کنسروها و تحریک مکانیکی روده‌ها اشاره کرد.  

نشانه‌های این بیماری چیست؟  
افراد مبتلا به سندرم روده عصبی از تغییرات اجابت مزاج شکایت دارند؛ یعنی فرد دچار یبوست یا اسهال متناوب یا هر دو حالت شده و این حالت‌ها او را بیشتر عصبی می‌کند. گاهی ممکن است تغییر در اجابت مزاج به‌ شدتی که به آن اشاره شد، دیده نشود. احساس عدم تخلیه کامل از دیگر نشانه‌های این بیماری است. به‌ این ترتیب که بیمار توضیح می‌دهد پس از دفع احساس می‌کند اجابت مزاج کامل انجام نشده و روده‌ تخلیه نشده است.

نفخ و برجستگی ناحیه معده و شکم یکی دیگر از شکایت‌های این بیماران است. صدای ایجاد شده در روده‌ها و معده و اسهال یا یبوست از دیگر مشکلات افراد مبتلا به سندرم کولیت عصبی است. با وجود تفاوت در نشانه‌های بیماران، یکی از نشانه‌ها در همه آنها مشترک است.این نشانه، درد شکم و آرام شدن آن پس از اجابت مزاج است. این بیماری اگرچه کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد اما زمینه ابتلا به زخم و التهاب روده نبوده و زمینه‌ساز ابتلا به سرطان روده نیست.

ممکن است این افراد به بیماری‌های دیگری هم دچار باشند؟  
بیشتر افراد مبتلا به کولیت عصبی ممکن است به بیماری‌های دیگر مانند مشکلات معده، به‌ویژه سوزش سردل، رفلاکس، سردردهای میگرنی، خستگی مزمن، مشکلات خواب، مشکلات اضطرابی و اختلال خواب دچار باشند. این اختلال‌ها نیز مانند خود بیماری ناشی از مشکلات عصبی فرد است.

چطور تشخیص داده می‌شود؟  
راه تشخیص این بیماری، رد دیگر بیماری‌های روده از روی نشانه‌های شرح داده شده توسط بیمار است. چون این بیماری، اختلال کارکردی روده است و به غیر از نشانه‌هایی که به آن اشاره شد، نشانه‌های دیگری وجود ندارد. البته با معاینه و مشاهده نفخ بیمار می‌توان به وجود این بیماری مشکوک شد اما این در صورتی است که بیمار دچار نفخ باشد. این بیماری در افراد بالای ۵۰ سال کمتر دیده می‌شود؛ بنابراین اگر فردی با شکایت از نشانه‌هایی که به آن اشاره شد مراجعه کند، پزشک کمتر به وجود این بیماری مشکوک می‌شود اما ابتلا به آن در سن بالای ۵۰ نیز بعید نیست.

اگر نشانه‌ها با مشکل کاهش وزن شدید یا بیدار شدن از خواب به دلیل دل‌درد و دل‌پیچه همراه باشد، کولیت عصبی نیست و پزشک  باید به وجود دیگر بیماری‌ها مشکوک شده و وجود دیگر بیماری‌ها را بررسی کند. اگر فرد دچار کم‌خونی، تب و دفع مدفوع همراه با خون شود باید وضعیت او از نظر ابتلا به دیگر بیماری‌ها به‌غیر از کولیت عصبی بررسی شود.  

چقدر شایع است؟
آمارها نشان می‌دهد ۱۵ درصد افراد در ایران به مشکل کولیت عصبی دچار هستند. این بیماری در بین خانم‌ها شایع‌تر بوده و بیشتر اوقات افراد زیر ۴۵ سال را درگیر می‌کند.  دلیل اصلی ابتلا به این بیماری را ایجاد اختلال در ارتباط اعصاب روده با مغز می‌دانند. زمینه بروز این مشکل نیز ایجاد اختلال در وضعیت روانی- عصبی افراد است. شاید بتوان آن را بیماری افراد حساس و زودرنج دانست.

سندرم کولیت عصبی درمان قطعی دارد؟  
سندرم روده تحریک‌پذیر  درمان قطعی ندارد. اما خوشبختانه با مصرف دارو و رعایت بعضی نکته‌ها می‌توان آتش بیماری را خاموش نگه داشت و آن را کنترل کرد. بنابراین افراد مبتلا به کولیت عصبی باید به این نکته‌ها دقت کنند:

کنترل استرس و اضطراب: اگرچه در زندگی روزمره دور شدن از اضطراب و استرس ممکن نیست اما همه افراد، به‌ویژه افراد مبتلا به کولیت عصبی باید از شرایط استرس‌زا دور بمانند. اگر خودشان به شخصه  نمی‌توانند شرایط را کنترل کنند باید از روانپزشک کمک بگیرند.

مصرف دارو: بخشی از درمان با مصرف دارو انجام می‌شود. گاهی لازم است فرد تا پایان عمر دارو مصرف کند. بنابراین باید نسبت به مصرف دارو درصورت تجویز متخصص دقیق بود.

افراد مبتلا به کولیت عصبی باید رژیم غذایی خاصی داشته باشند؟  
بخش مهمی از درمان افراد مبتلا  به رعایت رژیم غذایی مناسب بستگی دارد. افراد درگیر با این سندرم باید این نکته‌ها را رعایت کنند:

کنترل کافئین: افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر باید مصرف موادغذایی حاوی کافئین مانند چای، قهوه، شکلات تلخ و … را به حداقل برسانند.  

نیتریت و نیترات ممنوع: هرچند مصرف خوراکی‌های حاوی این دو ترکیب مضر برای همه افراد ضروری است اما برای افراد مبتلا به این سندرم مصرف آن مانند سم است. بنابراین مصرف انواع ترشی، لیته، غذاهای فراوری شده مانند سوسیس و کالباس، غذاهای نمک سود مانند گوشت‌های فراوری شده، غذاهای دودی مانند ماهی دودی ممنوع است.  

نفاخ‌ها خوب نیستند: لوبیا، نخود، عدس، باقلا و…نفخ ایجاد می‌کنند؛ بنابراین باید مصرف آنها محدود شود. درصورتی می‌توانید از این دانه‌ها استفاده کنید که آنها را ۲۴ ساعت قبل خیس کرده باشید. در این صورت با خارج شدن ترکیب‌های نفاخ، می‌توانید کمی از این خوراکی‌ها مصرف کنید و دچار مشکل حادی نشوید.
 
محرک‌های طبیعی: انبه، آناناس، بادام زمینی و فلفل‌ها از خوراکی‌های محرک هستند. مصرف آنها باید کاهش یابد. علاوه بر این مصرف هر خوراکی که باعث تحریک دستگاه گوارش می‌شود، ممنوع است. این محرک‌ها به‌طور مستقیم روده آسیب‌دیده بیمار را آزار می‌دهند.  

آرام و کم بخورید: پرخوری و تند خوردن غذا باعث روشن شدن آتش نشانه‌های این بیماری می‌شود. بنابراین آرام و کم غذا بخورید. به گفته متخصصان بهتر است تعداد وعده‌ها را افزایش داده و حجم هر بار مصرف را کاهش دهید.  
سر ساعت: وعده‌های غذایی را باید منظم میل کنید تا عملکرد دستگاه گوارش منظم شود.  

نوشیدنی را کنترل کنید: از نوشیدن بیش از اندازه آب و هر نوشیدنی دیگر پرهیز کنید. به‌ هیچ‌وجه بین غذا آب یا نوشیدنی دیگری نخورید.  

ملین نخورید: بعضی از خوراکی‌ها مانند گلابی، آلو، انواع روغن‌ها، برگه‌ها، کره و … ملین هستند. از این خوراکی‌ها استفاده نکنید چون روده را تحریک کرده و منجر به درد و اسهال می‌شود.  

فیبردارها را کنترل کنید: مصرف موادغذای فیبردار بهتر است محدود شود اما به‌طور کلی مصرف مواد غذایی فیبردار برای حفظ سلامت روده‌ها مناسب است.

مصرف لبنیات برای این افراد ممنوع است؟  
نوشیدن شیر ممنوع نیست اما در بعضی از بیماران نوشیدن شیر باعث تشدید نشانه‌ها می‌شود. دلیل آن نیز کمبود یا عدم وجود آنزیم لاکتوز، آنزیم هضم و جذب‌کننده شیر در این افراد است. بنابراین بهتر است نوشیدن شیر محدود شود.