نوروز دریا؛ میراثی کهن از جنوب ایران

ساکنان مناطق ساحلی اغلب کسب و کارشان از دریا است به همین دلیل دریا برای آنان از جایگاه ویژه ای برخوردار است که به منظور ارج نهادن به آن جشنی را بر پا می کنند تا هم شکرگذار این نعمت عظیم الهی باشندوهم  به اصطلاح خودشان دریا استراحت کند و تجدید قوا نماید.

در ستاره‌شناسی ایران باستان باورهای فراوانی وجود دارد؛ یکی از این باورها گذاشتن نام ماهی روی آخرین ماه سال است که امروزه به «حوت» در صور فلکی از آن یاد می‌شود. آن‌ها بر این باور بودند که خورشید در آخرین روز از ماه سال مانند ماهی در آب فرو می‌رود و در آغازین روز از سال جدید مانند بزی روی قله کوه‌ها نمایان می‌شود. گمان می‌رود که این باور تحت‌تاثیر نوروز صیاد باشد.

تمام صیادان جزیره قشم درآخرین روز تیرماه هر سال در روستای سلخ در جزیره ی قشم جمع می شوند و جشن نوروز صیاد را برپا می کنند این روز مصادف با به پایان رسیدن فصل صید ماهی «حور» و «کوسه» و اولین روز از فصل گرمای واقعی است.

در نوروز صیاد، هیچ‌یک از صیادان قشمی هیچ ماهی و موجود آبزی دیگری را صید نمی‌کنند و از خوردن هرگونه آبزی امتناع می‌کنند.

آن‌ها باور دارند در این روز باید همه ماهی‌ها باشند تا نسل خود را در هر کجای دریا خواستند پراکنده کنند و این را امری حیاتی برای تداوم و تکثیر هرچه بیشتر ماهی‌ها می‌دانند.

از فردای نوروز صیاد، صید «گرگور» شروع می‌شود و بر اساس گاهشماری صیادی تا «دهی گرما» (ده روز اول گرما)، بیستی گرما، سی‌ای گرما، چهلی گرما، پنجاهی گرما، شصتی گرما و نیم در شصتی است که گرما ادامه پیدا می‌کند.

گرما با اولین فصل سال دریایی ۶۵ روز طول می کشد و براساس این گاه شماری اقلیمی سه فصل دیگر صد روز طول می کشد. فصل بعدی که شهری ماه است بیش از سه ماه خورشیدی طول می کشد و تا باد‌های پاییزی ادامه دارد.

زمستان نام فصل سوم است که تا هفته سوم فروردین طول می کشد و جوزا که فصل آخر به حساب می آید و این فصل که تمام شد نوروز به سر می رسد و ساحل نشینان زمان صید و گشت زنی را از روی این تقویم تعیین می کنند.

مراسم “نوروز صیاد” درست از زمان بر آمدن خورشیددر آخرین روز تیرماه آغاز می شود و تا زمانی که دیگر از نور و روشنایی خورشید خبری نباشد ادامه دارد.

اهالی روستا برای شروع جشن گوسفندان خود را از آغل بیرون می آورند و با خاک سرخ یا به زبان محلی (گلک) پیشانی دام های خود را رنگ می کنند.

آنها بر این باورند که مالیدن گلک روی پیشانی حیوانات ،دام‌ها را از بیماری نگه می دارد و مالیدن آن بر روی درخت ‌ها و نخل‌ ها باعث می شود تا محصول بهتر و خرمای شیرین ‌تری به بار نشیند.

آنها گلک را  بر روی درهای خانه های خود نیز می مالندزیرا به باور آن‌ها در‌های چوبی روح دارد و با زدن گلک بر درها رزق و روزی حلال به خانه های آن ها  می آید.

این گلک مالی توسط پیر روستا انجام می شود و دعاهایی “دعای لوبن” هم هنگام انجام این کار زیر لب زمزمه می کند.

خواندن دعای “لوبن” برای سلامت احشام از دیگر رسم‌های نوروز صیاد است. ساکنانی که در کنار صید به پرورش دام نیز مشغولند در این روز نزد یکی از چند دعاخوان نوروزی می‌روند تا برای آن‌ها” لوبن” بخوانند. “لوبن” دعایی است که ضمن افزایش برکت دام‌ها، آن‌ها را از گزند بلایا در امان نگه می‌دارد. به باور آن‌ها این دعا فقط تا شش ساعت پس از تحویل سال صیادی تاثیر دارد و پس از تمام شدن زمان معین دعا تاثیر خود را از دست خواهد داد.

کسی که برای هر دامی “لوبن” می‌خواند نخ سبزرنگی گره می‌زند. در پایان، نخ گره زده‌شده که به تعداد دام‌هاست به صاحب دام‌ها داده می‌شود تا آن را در سوراخ دیواری پنهان کند و روی آن را بپوشاند تا کسی نتواند آن را پیدا کند یا گرهی از آن باز کند. در هر روستا فقط دو یا سه نفر می‌توانند این دعا را بخوانند و هر گاه یکی از دعاخوانان تصمیم بگیرد آن را به شخص دیگری که معمولا از خودش جوان‌تر است بیاموزد، بعد از یاد دادن دعا خودش دیگر دعا نمی‌خواند، زیرا بر اساس باور‌هایشان دیگر دعاهای او تاثیری نخواهد داشت.

بعد از مراسم گلک مالی صیادان اقدام به شنا و زدن تن به آب می کنند . اهالی روستا به نیت سلامتی وارد دریا می شوند و آب دریا را بر سر وصورت و لباس خود می ریزند .

آن ها اعتقاد دارند که تمامی چشمه ها وآب های معدنی دنیا در این روز به دریاها ریخته می شود از همین رو با زدن تن به آب سعی در دور کردن بیماری ها از بدن خود می نمایند و با اینکار باور دارند که تا نوروز آینده سلامت خواهند ماند.

این مراسم همراه با رقص شوشی ها (شخصیت منفی بخش نمایشی آیین نوروز دریا به معنای موجود شپش زده و مشوش و پریشان) ،رزیف خوانی، لیوا و… تا غروب خورشید ادامه دارد.

با تاریک شدن هوا مراسم نوروز به پایان می‌رسد. جمعیت ساحل را به سمت روستا ترک می کنند تا چند ساعت بعد دید و بازدیدها شروع شود .

لازم به ذکر است ،در حال حاضر مردم این روستا مراسم های دیگری از جمله فروش صنایع دستی، جشنواره غذا، اجرای مسابقات شنا، دوومیدانی، طناب‌کشی ،هوری رانی و رژه لنج‌های صیادی را بتدریج به جشنواره نوروز دریا  اضافه کرده اند.

پایان خبر/

خبرنگار : شهین صادقی