چالش افزایش دمای هوا و رشد مصرف آب

احتمال کشیده شدن دامنه خشکسالی به فصل پاییز در حالی مطرح می‌شود که افت شدید بارش‌های جوی در ماه‌های گذشته باعث خالی ماندن حدود ۵۱ درصد از ظرفیت مخازن سدهای کشور شده است. آخرین آمارهای وزارت نیرو از وضعیت سدهای کشور، ذخیره آب مخازن را ۴۹ درصد اعلام کرده که ۲۹ درصد کمتر از مدت مشابه در سال آبی گذشته است.
 
آخرین وضعیت بارندگی
بررسی آخرین اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب از وضعیت بارندگی روزانه به تفکیک حوضه‌های آبریز نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری تاکنون (از اول مهر ۱۳۹۹ تا شامگاه ۱۵ مرداد ۱۴۰۰) میانگین ارتفاع بارش‌های جوی در کشور به ۱۵۳ میلی‌متر رسیده که نسبت به‌مدت مشابه در سال آبی قبل ۵۱ درصد و نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در ۵۲ سال اخیر ۳۴ درصد کمتر است.

براساس این آمارها، در ۳۱۹ روز سپری شده از سال آبی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹، حوضه آبریز «دریای خزر» با میانگین بارش ۳۱۹ میلی‌متر، بیشترین میزان بارندگی کشور را به‌خود اختصاص داده‌ است که البته این میزان در مقایسه با بارندگی‌های دوره مشابه در سال آبی قبل ۳۱ درصد و در مقایسه با دوره‌های مشابه ۵۲ سال اخیر ۱۸ درصد کاهش نشان می‌دهد. بعد از آن، رتبه دومین حوضه آبریز پرباران به «دریاچه ارومیه» رسیده است که بارش‌های بسیار مساعدی نسبت به میانگین کشور تجربه کرده و میانگین بارندگی آن به ۲۳۸ میلی‌متر رسیده است. این مقدار بارندگی گرچه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۶ درصد و نسبت به دوره‌های بلندمدت ۱۲ درصد کاهش نشان می‌دهد اما در مقایسه با سایر حوضه‌های آبریز کشور وضعیت مطلوبی به شمار می‌آید.

رتبه سوم فهرست حوضه‌های پربارش ایران در سال آبی جاری نیز به حوضه «خلیج‌ فارس و دریای عمان» رسیده که میانگین بارش‌های آن ۲۱۲ میلی‌متر ثبت شده است. این میزان بارندگی در مقایسه با دوره مشابه در سال آبی قبل ۵۳ درصد و در مقایسه با میانگین دوره‌های مشابه در ۵۲ سال اخیر ۴۰ درصد کاهش نشان می‌دهد و از میانگین کشوری نیز پایین‌تر است. همین افت محسوس بارش‌ها باعث شده این حوضه آبریز از رتبه دوم فهرست بارندگی به رتبه سوم سقوط کند.

در ۳ حوضه آبریز باقی مانده کشور نیز که شرایط نامساعدتری نسبت به میانگین کشوری تجربه می‌کنند، حوضه آبریز «قره قوم» با میانگین بارش ۱۰۳ میلی‌متر، افت ۶۴ درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و ۵۳ درصدی نسبت به دوره‌های بلندمدت را تجربه می‌کند. بعدازآن حوضه آبریز «فلات مرکزی» نیز با میانگین بارش ۹۹ میلی‌متر، با کاهش ۵۷ درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و کاهش ۳۵ درصدی نسبت به میانگین ۵۲ سال اخیر مواجه شده است. حوضه آبریز «مرزی شرق» نیز به‌عنوان ششمین حوضه آبریز کشور با میانگین بارندگی ۴۳ میلی‌متر در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، شاهد کاهش ۷۱ درصدی بارش نسبت به سال قبل و کاهش ۵۷ درصدی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در ۵۲ سال اخیر است و در شرایط نامطلوبی به سر می‌برد.
 
دورنمای بحران آب در پاییز
با توجه به کیفیت بارش‌های جوی در اقلیم خشک و کم باران ایران، احتمال جبران اندکی از کم‌بارشی‌های سال آبی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹در ۴۵ روز باقی مانده از این سال آبی بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است؛ اما حکایت بارش‌های پاییزی از این مقوله جداست و پیش از این نیز امید می‌رفت با بارش‌های پاییزی، معادلات کم‌آبی تغییر کند. نکته اینجاست که این امید فقط درصورتی به نتیجه مطلوب می‌رسد که فصل پاییز مشمول تبعات تغییر اقلیم، افزایش دما و بروز خشکسالی نشود؛ این در حالی است که نقشه‌های مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا نشان می‌دهد در پاییز امسال با احتمال ۶۰ تا ۷۰ درصد، کم‌بارشی حدود ۳۰ درصدی نسبت به بلندمدت وجود خواهد داشت و این یعنی خشکسالی و کم‌بارانی سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به ‌احتمال ‌قوی در پاییز امسال نیز ادامه خواهد داشت.

از سوی دیگر، صادق ضیائیان، رئیس این مرکز به ایرنا می‌گوید: براساس پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود پاییز امسال نیم تا یک درجه گرم‌تر از نرمال باشد و بارندگی‌ها  نیز دیرهنگام شروع شود. به‌نظر می‌رسد، با جمع شدن این دو عامل، یعنی تداوم کم‌بارشی و همچنین افزایش دما و تأخیر در بارش‌های پاییزی، محتمل‌ترین سناریو در فصل پاییز امسال، تداوم وضعیت فعلی بارندگی و خشکسالی باشد.
 
افزایش پدیده‌های حدی
در ادبیات هواشناسی، به مواردی که یک پدیده‌ طبیعی نظیر گرما، بارش، تبخیر و باد به شکل حداکثری مانند گرمای بسیار زیاد، بارش‌های مداوم، تبخیر شدید و وزش بادهای شدید و توفان اتفاق بیفتد، عنوان «پدیده حدی» اطلاق می‌شود. آنگونه که مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا می‌گوید: براساس تغییرات اقلیمی در ایران، فراوانی و شدت وقوع پدیده‌های حدی مثل امواج گرمایی، سیل، تگرگ و بارندگی‌های شدید و… در کشور رو به افزایش است.

به‌گفته ضیائیان، با توجه به افزایش نیم تا یک درجه‌ای هوا در پاییز امسال، تکرار پدیده‌های حدی در این فصل نیز محتمل است. او درباره چرایی سیلاب‌های تابستانی در کشور و ادامه آن در هفته‌های آینده، اظهار می‌کند: این بارش‌ها غیرمعمولی نیست و در سواحل دریای خزر بارش‌های تابستانی هرساله وجود دارد؛ همچنین در خطه جنوب بارش موسمی هرساله قابل پیش‌بینی است . او می‌گوید: بارش‌های تابستانی عمدتاً از ابرهای همرفتی با خاصیت رگبار باران با شدت زیاد به‌وجود می‌آید که در محدوده جغرافیایی محدود و کوچک رخ می‌دهد و اثر آن در کاهش خشکسالی نیز محدود است.

به‌گفته ضیائیان، براساس تغییرات اقلیمی که برای کشور ما رخ داده است اکنون و در آینده «پدیده‌های حدی» مثل سیل، رعدوبرق، رگبار ناگهانی، گرما و سرمای شدید افزایش خواهد داشت و تعداد و شدت وقوع آنها نیز بیشتر خواهد شد. او می‌گوید: در روزهای آینده برای نوار شمالی کشور و در بخش‌هایی از جنوب کرمان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، بارش رگباری پیش‌بینی می‌شود. در هرمزگان و غرب کشور هم بارش‌های رگباری ادامه دارد.
 
چالش افزایش دمای هوا و رشد مصرف آب
آمارهای شرکت آب و فاضلاب استان تهران حاکی است در حدود ۱۴۰ روز سپری شده از سال‌جاری، بیش از ۴۳۵ میلیون مترمکعب آب شرب در شهر تهران مصرف شده است. طبق این اعداد و ارقام، به‌طور میانگین مصرف آب روزانه شهر تهران در سال‌جاری ۳ میلیون و ۳۴۵ هزار مترمکعب بوده است که در مقایسه با سال‌های قبل رقم بالایی محسوب می‌شود. این در حالی است که ذخایر برف در ارتفاعات مشرف به ۵ سد تأمین‌کننده آب پایتخت کاهش شدیدی را تجربه کرده و تقریباً به اتمام رسیده است.

براساس آمارها حجم ذخایر آب در مخازن سدهای تهران از حدود یک میلیارد و ۸۰ میلیون مترمکعب در سال گذشته با کاهش ۳۵.۱ درصدی به ۷۰۰ میلیون مترمکعب در شرایط فعلی کاهش پیدا کرده است؛ در حالی‌ که همزمان به‌دلیل افزایش دمای هوا و گرمای زودرس، سیستم‌های سرمایشی زودتر از موعد فعال شده‌اند و همزمان، تداوم شیوع کرونا نیز ضریب افزایش مصرف آب را افزایش داده تا جایی که در شرایط فعلی میزان مصرف آب شهر تهران به ۳.۵ میلیون مترمکعب رسیده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید: هر یک درجه افزایش دمای هوا، ۶۰ تا ۷۰ میلیون لیتر مصرف آب شرب را در تهران افزایش می‌دهد. این در حالی است که دمای تهران در سال‌ جاری در مقایسه با سال گذشته ۲ تا۳ درجه افزایش داشته است.محمدرضا بختیاری می‌افزاید: از اسفند سال ۱۳۹۸ به‌دلیل شیوع بیماری کرونا، مصرف شهر تهران سیر صعودی بالایی را تجربه کرده و در شرایط فعلی گرچه میزان مصرف نسبت به سال قبل حدود ۲ تا ۳ درصد افزایش یافته، اما این میزان در مقایسه با دوران قبل از کرونا بسیار بیشتر است.

او میزان افزایش مصرف آب تهران در دوره کرونا را ۱۰ تا ۱۵ درصد اعلام می‌کند و می‌گوید: در شهر تهران ۲۰ درصد مشترکان جزو مشترکان پرمصرف محسوب می‌شوند و حدود ۵ درصد نیز مصرف فوق‌العاده بالایی دارند. به‌گفته بختیاری، تهرانی‌ها تا ۳۰ درصد بیشتر از میانگین کشوری آب مصرف می‌کنند و حدود ۱۷ تا ۱۸ درصد آب کل کشور در شهر تهران مصرف می‌شود.