زنگ خطر کلاس‌های بی‌معلم در تمام استان‌های کشور

چهاربند  توضیح داد: از سال ۹۷ به‌طور متوسط ۴۰ هزار معلم بازنشسته شده‌اند که باید در این چند سال به‌صورت تراکمی، نیرو جایگزین آنها می‌شد که نشده و الان این رقم به ۲۰۰ هزار نفر رسیده و تا سال ۱۴۰۴ هم سالی ۴۵ هزار معلم دیگر بازنشسته می‌شوند که این رقم را به بالای ۴۵۰ هزار نفر می‌رسانند؛ یعنی تقریبا نیمی از نیروی انسانی آموزش و پرورش.

براساس پیش‌بینی سازمان برنامه و بودجه امسال و سال بعد بیشترین میزان بازنشستگی معلمان رخ می‌دهد یعنی در این ۲ سال ۱۱۱ هزار و ۵۴۵ معلم دوران خدمت خود را به پایان می‌رسانند. براساس این آمار از سال ۱۴۰۲تا ۱۴۰۶نیز شاهد سیر بازنشستگی معلمان در کشور خواهیم بود. یعنی هر سال به‌طور میانگین ۱۸ هزار و ۶۵۰ نفر از معلمان بازنشسته خواهند شد.از سوی دیگر براساس گزارش «تحلیل و بررسی وضعیت نیروی انسانی شاغل در وزارت آموزش و پرورش و پیش‌بینی مشمولین بازنشستگی تا سال ۱۴۰۶» که معاونت امور علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه آن را تهیه کرده است، جمعیت بازنشستگان آموزش و پرورش تا سال ۱۴۰۶، ۴۶۳ هزار و ۲۷۲ نفر خواهد بود که حدود ۷۱درصد از این تعداد، یعنی ۳۲۸ هزار و ۴۲۶ نفر قبل از سال ۱۴۰۲ بازنشسته خواهند شد. همه این اعداد و ارقام نشان می‌دهند که بحران بزرگ کمبود معلم در مدارس کشور آغاز شده است.

نشانه‌های بحران کمبود معلم در سال ۹۷ ظهور پیدا کرد و وزارت آموزش و پرورش را بر آن داشت که برای این بحران چاره‌اندیشی کند؛ چاره‌اندیشی‌ای که بیشتر به مسکنی موقت می‌مانست که حتی می‌تواند اوضاع را وخیم‌تر کند. خرید خدمات آموزشی، استفاده از شیوه‌های مختلف حق‌التدریسی و افزایش ظرفیت کلاس‌ها به بالای ۴۰نفر همه و همه راهکارهایی برای پاسخ کوتاه‌مدت به این بحران بودند.

بحران کمبود معلم از کجا شروع شد؟
افزایش نرخ موالید در دهه ۶۰ یعنی افزایش نیاز به خدمات آموزشی در نیمه دوم این دهه و دهه ۷۰. براساس آمار، نرخ جمعیت دانش‌آموزان ایران تا سال ۷۹ روند افزایشی داشته است. نکته‌ای که پیش از این ‌اللهیار ترکمن، معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش‌وپرورش درباره آن چنین گفت: تا سال ۷۹ جمعیت دانش‌آموزی در حال افزایش بود و پس از آن رشد متوقف شد.ضریب اشتغال تمام نیروهایی که استخدام شده بودند دچار تغییراتی شد، پس از آن در دوره‌ای، جلوی ورودی آموزش و پرورش را بستند و گفتند مازاد نیرو دارید که البته درست می‌گفتند چون ۹۸۰ هزار نیروی انسانی در ازای ۱۱.۷ میلیون نفر دانش‌آموز داشتیم و آنجا بود که استخدام را محدود کردند و این محدود کردن استخدام باعث ایجاد شرایط فعلی شد.

اللهیار ترکمن همچنین می‌گوید: اگر در آن روزها فکر می‌کردند که زمانی جمعیت دانش‌آموزان کاهش می‌یابد و سراغ استخدام افراطی نمی‌رفتند و راه جذب نیرو را در سال‌های بعد نمی‌بستند، امروز دچار این وضعیت نمی‌شدیم، یک قلم در سال ۱۳۷۰ حدود ۱۰۵ هزار نفر آن هم در یک سال استخدام شدند و تحلیل نمی‌کردند که از دهه ۸۰به بعد افت جمعیت دانش‌آموزی را خواهیم داشت و ضریب اشتغال افراد استخدام شده، دچار مشکل می‌شود.

خروجی کم کیفیت دانشگاه فرهنگیان
تا قبل از آمدن کرونا و مجازی شدن آموزش‌ها، برخی کلاس‌های درس مدارس دولتی تا اواخر مهر بدون معلم مانده بودند. با وجود این آموزش و پرورش برای جبران کمبود حدود ۱۹۷هزار معلم تمام روش‌هایی را که می‌توانست به‌کار گرفت، البته در گیرودار کمبود معلم، اختلاف نظر درخصوص نحوه محاسبه نیاز به معلم و برآورد تعداد شاغلان و بازنشستگان چند سالی است که به یکی از چالش‌ها میان سازمان اداری و استخدامی، سازمان برنامه وبودجه وآموزش وپرورش تبدیل شده است و از جلسات مشترکی که قرار بود بین این ۳دستگاه برای بررسی وضعیت نیروی انسانی آموزش و پرورش برگزار شود، اخباری بیرون نمی‌آید.

از سوی دیگر بحث‌ها و مقاومت‌ها در برابر ورود فارغ‌التحصیلان سایر دانشگاه‌ها به آموزش و پرورش آن هم در شرایطی که این وزارتخانه با مشکل جدی کمبود معلم مواجه است، مشکلی مضاعف است. البته مخالفان جذب فارغ التحصیلان سایر دانشگاه‌ها (با گذراندن دوره‌یکساله در دانشگاه فرهنگیان) تا امروز به صورت مستند به این پرسش پاسخ نداده‌اند که کیفیت روش‌های تدریس و معلمی میان فارغ‌التحصیلان دوره چهارساله دانشگاه فرهنگیان بالاتر است یا معلمان ماده ۲۸؟

پانته‌آ درّی، معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش شهر تهران، در این‌باره می‌گوید:«در سال‌های گذشته ورودی و خروجی‌ها به دانشگاه فرهنگیان تنظیم نشد، اما باید به این موضوع توجه کرد که آیا فارغ‌التحصیلان دانشگاه فرهنگیان از استاندارد لازم و مناسب برای اداره کلاس درس برخوردار هستند؟ در تهران به‌عنوان استانی که حداقل ورودی‌ها را از دانشگاه فرهنگیان داریم، وقتی معلم را به ما تحویل می‌دهند، مشاهده می‌کنیم که ۴ سال آموزش در دانشگاه فرهنگیان هم نتوانسته یک معلم دوره‌دیده و کارورزی‌کرده که آموزش باکیفیت ارائه دهد، آماده کند.»
او افزود: در سال‌های اخیر به‌دلیل نابرابری سیستم جذب و نگهداشت نیروی انسانی، تکمیل شدن سنوات کاری فرهنگیان و بازنشستگی آنها در پایان ۳۰ و ۳۵ سال و از سوی دیگر بازنشستگی پیش از موعد در شرایط خاص، هر سال کسر بزرگی با کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم البته این الگو در استان‌های مختلف متفاوت است.

نیم نگاهی به کاهش جمعیت برای جبران کمبود معلم
با همه این‌ تفاسیر، قاسم احمدی لاشکی، معاون حقوقی و امور مجلس وزارت آموزش و پرورش، نوید این را می‌دهد که تا سال ۱۴۰۳ مشکل کمبود معلم در تمام کشور رفع خواهد شد و علت کاهش این مشکل نه برنامه‌ریزی‌های وزارتخانه که کاهش دوباره جمعیت دانش‌آموزان است؛« تا سال ۱۴۰۳ دچار مشکلات جدی نیروی انسانی هستیم و پس از آن جمعیت دانش‌آموزان کاهش پیدا می‌کند بنابراین هم‌اکنون دنبال راهکارهایی هستیم تا بتوانیم برای این چند سال برنامه‌ریزی‌ داشته باشیم، سال ۱۳۹۹ بیش از ۱۰۲ هزار ردیف استخدامی دریافت کردیم.»

اما چهاربند عقیده دیگری دارد، او می‌گوید باعث و بانی مشکلات امروز کمبود معلم، سازمان امور اداری و استخدامی و مجلس هستند. « تقریبا ۶ مجلس ما در این بحران نقش داشتند. ۶۵درصد نیروهای آموزش و پرورش را مجلس استخدام کرده و نه دولت، آن هم با شرط عدم‌احراز صلاحیت، عدم‌فضای رقابتی و عدم‌احراز مستنداتی که سابقه خدمت آنها تأیید شود. بسیاری از افرادی که هم‌اکنون در حال استخدام هستند، سابقه کاری‌شان صوری است و اعتبار علمی ندارد و همین باعث پایین آمدن کیفیت آموزشی در مدارس دولتی شده است.»
با فرض اینکه در سال ۱۴۰۳، یعنی ۳ سال دیگر مشکل کمبود معلم رفع شود اما هنوز پرسش‌های بسیاری از مسئولان وزارت آموزش و پرورش باقی مانده است؟ تکلیف دانش‌آموزان در این ۳ سال چه خواهد شد؟کمبود اصلی وزارت آموزش و پرورش در رده متوسطه بیشتر در کدام رشته‌های تحصیلی است و با این حساب برای دانش‌آموزان در این ۳سال چه تدبیری اندیشیده شده است؟

تئوری چابک‌سازی نیروی انسانی و پاسخ معکوس
سویه بسیاری از انتقادها رو به علی‌اصغر فانی، وزیر اسبق آموزش و پرورش دارد. فانی باور داشت که جمعیت معلمان به نسبت دانش‌آموزان زیاد است و برای ایجاد رفاه در آموزش‌وپرورش باید تعداد معلمان را کاهش داد تا بتوان ۹۸درصد بودجه این وزارتخانه را که پرسنلی است، بین تعداد کمتری از معلمان تقسیم کرد. اللهیار ترکمن، معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش درباره این نقد به وزیر اسبق آموزش و پرورش گفت: آقای فانی معتقد بود، تعداد نیروی انسانی آموزش و پرورش را روی ۷۰۰ هزار نیروی انسانی متمرکز و با یک نیروی انسانی فعال و چابک، نیازهای آموزشی را تأمین کند؛ مرکز برنامه‌ریزی و نیروی انسانی که امروز نسبت به منحل شدن آن نقد دارد، باید سند جامع نیروی انسانی آموزش‌وپرورش را با سازمان برنامه و بودجه می‌بست و این موضوع را آنجا بررسی می‌کرد که آیا کاهش جمعیت معلمان به ۷۰۰ هزار نفر اقدام درستی است یا خیر؛ وزیر یک تئوری را مطرح کرده بود اما بدنه وزارتخانه نتوانست آن را پیاده‌سازی کند، مشکل از آنجا ناشی شد که یک حرف درست را به شکل بد اجرا کردند. خواه نتایج سیاست‌های سلیقه‌ای و جزیره‌ای وزرا و خواه نتیجه ساختار به روزنشده آموزش و پرورش باعث شده تا یکی از مسائل اصلی آموزش کشور کمبود نیروی انسانی و معلم باشد. براساس آماری که در شبکه شاد مطرح شده بود، پس از کرونا ۱۱میلیون دانش‌آموز و ۷۸۰ هزار مدیر و معلم در ۴ میلیون کلاس گرد یکدیگر آموزش مجازی را پیش می‌برند.