عبور پر خطر پرندگان مهاجر جهان از فراز ایران

گروه جامعه: به جای همه بلبلان بخوان. به جای غاز‌ها‌ی وحشی پرواز کن. به‌جای درنا‌ها برقص. هزاران مایل حادثه را از فراسوی جهان بال بزن. از گرمای آن سوی جهان کوچ کن و به زمستان این سوی جهان فرود آی. با پرندگان مهاجر هم‌پرواز و هم آواز شو. این شعار امسال روز جهانی پرندگان مهاجر است؛ بخوان، پرواز کن، اوج بگیر، مثل یک پرنده.»

 سال ۲۰۰۶ بود که نهاد‌های حفاظتی جهان به این نتیجه رسیدند که حفاظت از پرندگان مهاجر نیازمند یک اطلاع‌رسانی عمومی است. چون هیچ کشوری نمی‌تواند از پرندگانی که از آسمان بسیاری از کشور‌ها عبور می‌کنند و میهمان برکه‌ها، تالاب‌ها و نیزار‌های کشور‌های دیگر می‌شوند، محافظت کند. با حمایت کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی و همچنین تفاهمنامه حفاظت از کریدور مهاجرتی اوراسیا_ آفریقا، روز ۲۰اردیبهشت به روز جهانی پرندگان مهاجر اختصاص یافت. گرامیداشت این روز از اروپا شروع شد و بعد به آسیا رسید.

در نهایت امریکا نیز به این تفاهمنامه پیوست تا یک روز جهانی برای پرندگان مهاجر در تقویم ثبت شود. تفاوت فصول در نیمکره شمالی و جنوبی نیز باعث شد تا روز دومی هم برای این مناسبت در نظر گرفته شد؛ ۱۹ مهر. روز جهانی پرندگان امسال در ایران مصادف است با دلنگرانی فعالان محیط زیست برای جوجه فلامینگوهای تالاب بختگان. ایران معبر مهمی برای شمار قابل توجهی از پرندگان مهاجر است.اگر صید صیاد‌های شادگان نشوند، به دام دامگاه‌های فریدونکنار نیفتند! بخت یار تالاب بختگان باشد، پریشان تالاب پریشان نشوند، چند بالی در آسمان ایران می‌زنند و می‌روند. همین آمار‌های جهانی می‌گوید بیشتر از ۱۹۲ گونه با خطر انقراض دست و پنجه نرم می‌کنند.

پرندگان مهاجر ایران بیشتر میهمان پاییز و زمستان ایرانند. مقصد بیشتر آن‌ها هم تالاب‌ها و آبگیر‌های سرزمین‌های شمالی است. قوها، غازها، اردک‌ها، آبچلیک‌ها و کاکایی‌ها در صدر پرندگانی هستند که برای زمستان‌گذرانی به ایران کوچ می‌کنند. بسیاری پرندگان را سفیران طبیعت می‌دانند. آن‌ها آدم‌ها را در دو سوی جهان بهم متصل می‌کنند. مرز‌ها را می‌شکنند و تالاب به تالاب چرخه طبیعت را به بشر یادآوری می‌کنند. آن‌ها را سفیران سلامت روح و روان انسان می‌دانند.

آوازشان در همین روز‌های کرونایی گریزگاه آدم‌های حبس شده در شهر‌های سنگی و سیمانی است. «اسماعیل کهرم» کارشناس نام‌آشنای محیط زیست کشور حرف‌هایش را با یک ضرب المثل انگلیسی شروع می‌کند و در تأیید شعار امسال می‌گوید: «انگلیسی‌ها می‌گویند، خوشحال مثل چکاوک.» کهرم از شعار امسال روز پرندگان همچون یک شعار قشنگ که می‌خواهد نشاط، پایندگی، زندگی و شادی را به انسان یادآور شود، یاد می‌کند.

به‌گفته کهرم، پرندگان نماد جنبش و حرکتند. او می‌گوید: «پرستوی دریایی بهشتی ۲۷ هزار کیلومتر مهاجرت می‌کند؛ بنابراین هیچ پدیده‌ای غیر از مهاجرت، حرکت و جنبش را به یاد نمی‌آورد.» بر اساس آمار‌های کهرم سالانه نزدیک به ۵ میلیون پرنده مهاجر به ایران کوچ می‌کنند، اما پرواز یک میلیون آن‌ها در فریدونکنار برای همیشه خط می‌خورد. او قتل عام پرندگان مهاجر در فریدونکنار یا تشنگی فلامینگو‌ها در بختگان را از ضعف محیط زیست می‌داند و می‌گوید: «سه سال پیش با مسئولان محیط زیست، فرماندار فریدونکنار و پلیس برای جمع‌آوری تور‌های هوایی به سمت تالاب فریدونکنار رفتیم، اما وسط راه استاندار به فرماندار زنگ زد که برگردید. نزدیک به ۲۰‌ماشین بودیم. استاندار معتقد بود شکار پرندگان معیشت مردم است.»

کهرم می‌گوید: «طبق قانون تور هوایی ممنوع است مثل فروش مواد مخدر. آیا اگر کسی در چهارراه هروئین بفروشد به بهانه معیشت نباید با آن برخورد کرد؟» کهرم می‌گوید: «در همین فریدونکنار پدر به‌صورت غیرقانونی تور می‌اندازد و پرنده شکار می‌کند پسرش هم محیطبان همین منطقه است. در بابل شکارچی‌ها‍ پیش چشم محیطبان‌ها در حال تعمیر تور هوایی هستند. محیطبان لباس فرم دارد، اما برای شکارچی اصلاً مهم نیست.» کهرم علت این قانون‌شکنی‌ها را ضعف محیط زیست می‌داند.

در همسایگی مهاجران
ایمان ابراهیمی، کارشناس حیات وحش شعار امسال روز جهانی پرندگان را متفاوت با سال‌های گذشته می‌داند.
پرندگان مهاجر هم اکنون به کمک ما نیازمندند، پرندگان مهاجر و تغییرات آب و هوایی، پرندگان مهاجر- پیام آوران تنوع زیستی، پرندگان مهاجر و موانع مهاجرت، پرندگان مهاجر در معرض خطر انقراض را نجات دهیم، تغییرات در کاربری اراضی از دید یک پرنده، پرندگان مهاجر و مردم، با یکدیگر در طول زمان، شبکه‌سازی برای پرندگان مهاجر و… از جمله شعار‌های روز جهانی پرندگان در سال‌های گذشته بود.

ابراهیمی شعار امسال را مطابق با نگاه جدید حفاظت بین‌المللی پرندگان می‌داند و می‌گوید: «در برنامه‌های حفاظت جدید تأکید می‌شود که انسان‌ها باید یاد بگیرند با پرندگان همسایگی کنند و از آن‌ها درک متقابل داشته باشند.» او می‌گوید: «در سال‌های گذشته تأکید می‌شد زیستگاه پرندگان باید خالی از انسان باشد، اما الان می‌گویند انسان‌ها باید یاد بگیرند با پرنده‌ها همسایه باشند.»

او اعتراض به وضعیت فلامینگو‌های بختگان و شکار پرندگان در تالاب بین‌المللی شادگان را نتیجه رشد افکارعمومی می‌داند و می‌گوید: «شکار همیشه در تالاب شادگان بوده، اما الان این فهم به‌وجود آمده است که شکار بد است؛ بنابراین درباره آن اطلاع‌رسانی می‌شود.» او می‌گوید: اسناد نشان می‌دهد در سال ۵۷ فلامینگو‌های زیادی بر اثر بی‌آبی در قم و اراک تلف شده‌اند، اما حتی یک خبر هم درباره آن‌ها در مطبوعات آن زمان منتشر نمی‌شود.»
او اطلاع‌رسانی را نشانه نزدیک شدن افکارعمومی به طبیعت می‌داند. هر چند تنها آمار قتل عام یک میلیونی پرندگان در فریدونکنار نشان می‌دهد تا هم‌آواز شدن و هم‌پرواز شدن با پرندگان مهاجر در ایران راه زیادی مانده. راهی که با شکستن تفنگ‌ها و سوزاندن قفس‌ها از کردستان شروع شده است. در آذربایجان و کردستان لک‌لک‌ها مدت‌ها است همسایه شهری‌ها و روستایی‌ها شده‌اند و بالای سر آن‌ها جا دارند.

نیم نگاه
یک کارشناس محیط زیست: در برنامه‌های حفاظت جدید تاکید می‌شود که انسان‌ها باید یاد بگیرند با پرندگان همسایگی کنند و از آن‌ها درک متقابل داشته باشند. در سال‌های گذشته تاکید می‌شد زیستگاه پرندگان باید خالی از انسان باشد، اما الان می‌گویند انسان‌ها باید یاد بگیرند با پرنده‌ها همسایه باشند