واکنش بازار نفت به جنگ ایران و اسرائیل چه خواهد بود؟

گروه اقتصادی: از همان ۷ اکتبر سال ۲۰۲۳ و از اولین لحظاتی که خبر عملیات طوفان الاقصی بر روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت، نگاه‌ها در مرحله نخست به بازار نفت و انرژی جهان دوخته شده بود. به گزارش اقتصاد۲۴، اینکه آیا تبعات حمله، دامن گیر کشور‌های دیگری همچون ایران نیز خواهد شد و تا چه اندازه منطقه را درگیر و بی ثبات می‌کند از اولین مواردی بود که درباره تبعات جنگ میان اسرائیل و حماس مطرح شد؛ مواردی که به وضوح مساله بازار‌های نفت و انرژی جهان را می‌توانست درگیر خود کند. به خصوص که تنها چند هفته بعد از آغاز حملات بی سابقه ارتش اسرائیل به غزه بود که یمنی‌ها نیز وارد میدان شدند و با حمله به کشتی‌ها عملا بخشی از مسیر ترابری دریایی انرژی را دستخوش تغییر ساختند.

حضور یمنی‌ها در میدان مخاصمه، اما تهدیدی برای میادین نفتی و گازی در منطقه خلیج فارس نیز بود، کما اینکه پیش از این نیز حوثی‌های یمن با حمله به آرامکو، بازار انرژی جهان را دستخوش تغییر کرده بودند.

بازار‌های نفت جهانی در التهاب
اما حالا و با گسترش دامنه جنگ از غزه به لبنان و ترور سید حسن نصرالله و کشیده شدن پای ایران به میدان جنگ، برخی از تحلیلگران باور دارند که تشدید درگیری میان ایران و اسرائیل می‌تواند از چند جهت اقتصاد جهان را تحت تاثیر قرار دهد که مهم‌ترین آن نیز افزایش ماندگار در قیمت جهانی نفت است.

کما این که پس از اینکه ایران روز سه شنبه حملات موشکی به اسرائیل انجام داد، قیمت‌های جهانی شروع به افزایش کرد چراکه بازار ریسک گسترش جنگ منطقه‌ای را درنظر گرفت. پس از اینکه جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا روز پنج شنبه اعلام کرد که بحث‌هایی درباره حمله به تاسیسات نفتی ایران در جریان بوده است، قیمت نفت برنت بزرگ‌ترین افزایش هفتگی خود را در بیش از یکسال گذشته ثبت کرد.

 قیمت نفت بلافاصله پس از حمله موشکی ایران به اسرائیل، افزایش بیش از ۵ درصدی را تجربه کرد. قیمت نفت دبلیو تی آی، نیز روز سه شنبه و پس از حمله موشکی دوم ایران به اسرائیل با افزایش ۳ دلار و ۵۷ سنتی به ۷۱ دلار و ۷۴ سنت در ازای هر بشکه رسید. در همان زمان نفت برنت نیز با رشد قیمتِ ۵.۰۳ درصدی، افزایش ۳ دلار و ۶۱ سنتی را تجربه کرد و به ارزش ۷۵ دلار و ۳۱ سنت در ازای هر بشکه رسید.در همین حال، اما قیمت نفت در معاملات روز جمعه کاهشی بود، اما همچنان در مسیر افزایش هفتگی قابل توجه قرار دارد، چرا که سرمایه‌گذاران در حال بررسی دورنمای گسترش جنگ در خاورمیانه و مختل شدن جریان نفت خام در بازار جهانی هستند.

اهمیت ایران در بازار نفت جهانی
این در حالی است که ایران حدود ۲ درصد از نفت جهان را عرضه می‌کند که عمده آن نیز به چین فروخته می‌شود. تا اواسط سال‌جاری، ایران حدود ۲‌ میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کرد که البته بالاتر از ۵۰۰‌ هزار بشکه در سال‌ ۲۰۲۰ بود و این میزان، اما همچنان کمتر از ۲.۵‌ میلیون بشکه در روز در سال‌ ۲۰۱۸ میلادی است. پایانه‌های صادراتی ایران واقع در خلیج فارس، نقش کلیدی در حمل‌ونقل نفت خام به خارج از کشور، در‌ درجه اول به کشور‌های آسیایی از جمله چین، ایفا‌ کرده و از اهمیت استراتژیک فوق العاده‌ای برای این کشور برخوردار هستند.

اما بزرگ‌ترین مشکل برای اقتصاد جهانی در صورتی اتفاق می‌افتد که ایران دسترسی به تنگه هرمز را مختل کند. این تنگه که خلیج فارس را به دریای عرب متصل می‌کند، محل ترابری و جا به جایی حدود ۲۰ درصد از نفت جهان است.قیمت‌های نفت همچنان نسبت به سال قبل پایین‌تر است، عمدتا به دلیل آن که ایالات متحده و سایر کشور‌ها تولید را افزایش داده‌اند و تقاضا در چین، که بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان است کاهش یافته است. از طرفی، عربستان سعودی و هفت تولید کننده دیگر نفت برای لغو کاهش‌های تولید توافق کرده‌اند.

اما عجیب‌ترین نوسان قیمت نفت هفته به طور مکرر در روز‌های پنجشنبه و جمعه هفته گذشته رخ داد. قیمت جهانی نفت روز پنج‌شنبه گذشته و پس از آن که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا گفت مقامات آمریکایی و اسرائیلی در حال مذاکره درباره حمله احتمالی اسرائیل به تاسیسات نفتی ایران هستند، افزایش یافت.در مقابل، اما روز جمعه، وقتی بایدن اعلام کرد؛ ماهیت دقیق هرگونه اقدام تلافی جویانه توسط اسرائیل مورد بحث است، قیمت ناگهان آرام گرفت و کاهشی شد.

سناریو‌های جنگ ایران و اسرائیل در نمایشنامه نفت
اکنون سوال بزرگ این است که رفتار آینده اسرائیل و ایران چه خواهد بود و آیا این اقدامات جریان صادرات نفت از این منطقه را محدود خواهد کرد یا خیر؟ بازار‌ها در حالی از یک شوک نفتی دیگر نگرانند که قیمت نفت خام در سال گذشته به غیر از یک دوره کوتاه‌مدتِ افزایش (از جمله پس از حملات ۷ اکتبر حماس به اسرائیل) نسبتاً ثابت بوده است.

پس از حمله موشکی ایران به اسرائیل در ماه آوریل نیز نه‌تنها بازار‌ها با افزایش بلندمدت بهای نفت روبرو نشدند بلکه وزیر نفت عربستان سعودی هشدار داد که قیمت‌ها ممکن است تا ۵۰ دلار در هر بشکه کاهش یابد.

در همین حال به گزارش نیویورک تایمز به نقل از بیل فارن پرایس، محقق ارشد موسسه مطالعات انرژی آکسفورد می‌نویسد که این بار با توجه به دخالت عمیق ایران در درگیری، ممکن است وضعیت متفاوت باشد. او در این باره سه سناریو را مطرح می‌کند:

سناریوی اول، حمله اسرائیل به زیرساخت‌های نفتی ایران است. چنین حمله‌ای می‌تواند به اقتصاد ایران آسیب برساند و میزان صادرات نفت این کشور را محدود کند. ایران روزانه حدود دو میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که معادل حدود ۲ درصد از عرضه جهانی است.

سناریوی دوم این است که غرب تحریم‌های نفتی ایران را افزایش دهد. به این ترتیب حمایت قوی ایالات متحده از اسرائیل می‌تواند منجر به تشدید محدودیت‌هایی شود که ایران توانسته است تاکنون آن‌ها را به نوعی دور بزند.

سناریوی سوم نیز این است که ایران به منافع همسو با اسرائیل در خلیج فارس حمله کند. تهران می‌تواند برای مسدود کردن تنگه هرمز تلاش کند یا به کشتی‌هایی که از منطقه عبور می‌کنند حمله و روند انتقال بین‌المللی نفت را مختل کند.

هم چنین باید توجه داشت که شرکت تحقیقاتی «ClearView Energy Partners» برآورد کرده که حمله به زیرساخت‌های ایران باعث افزایش بهای نفت تا ۱۳ دلار در هر بشکه شود؛ در حالی که سناریوی بسته شدن تنگه هرمز می‌تواند قیمت‌ها را تا ۲۸ دلار در هر بشکه افزایش دهد.

کما اینکه فارن پرایس نیز از نظر تاریخچه نوسان قیمت نفت به همین مساله اشاره دارد؛ برای مثال این که پس از جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳ میلادی، سیاست‌های منطقه‌ای تغییر کرده و دیگر «چشم انداز بازگشت به دهه ۱۹۶۰ یا ۱۹۷۰، زمانی که همه کشور‌های عربی علیه اسرائیل متحد شده بودند، بعید است که رخ بدهد».

شوک به همه بازار‌های انرژی جهانی در صورت وقوع جنگ تمام عیار
اما دورنمای جنگ طولانی مدت و فرسایشی که نیرو‌های دریایی و زمینی و هوایی دو کشور ایران و اسرائیل را درگیر کند برای اقتصادجهانی کاملا خطرناک محسوب می‌شود. این بدان معنا خواهد بود که اختلالات ناشی از جریان نفت و گاز که می‌تواند اقتصاد جهانی را با شوک تازه‌ای مواجه کند، زمینه را برای شکل‌گیری ائتلاف جهانی و منطقه‌ای علیه ایران فراهم می‌کند.

تقریباً به طور قطع ایالات متحده وارد یک جنگ تمام عیار بین اسرائیل و ایران خواهد شد. از سوی دیگر به نظر می‌رسد که کشور‌های عربی و غربی متحد آمریکا نیز که در ابتدا سعی می‌کنند بی طرفی خود را حفظ کنند تا صرفا از تنزل قدرت نیرو‌های نیابتی و توان نظامی ایران بهره ببرند، پس از رخداد جنگ نفتی ناچار به همراهی با آمریکا و اسرائیل و مشارکت در یک جنگ تمام عیار در خاورمیانه می‌شوند. در مجموع، وقوع یک جنگ تمام عیار منطقه‌ای بین اسرائیل و ایران هم به اقتصاد جهانی آسیب می‌زند و هم سایر کشور‌های جهان را نیز درگیر جنگ با ایران می‌کند و زیرساخت‌های ایران را هم نابود می‌کند.

تاثیر بسته شدن تنگه هرمز حتی بدون سایه جنگ
در همین حال باید توجه داشت که بنا بر گزارش بلومبرگ و به نقل از ادوارد مورس، تحلیلگر حوزه انرژی «بستن تنگه هرمز توسط ایران می‌تواند قیمت نفت را به بالای ۱۰۰ دلار برساند.»البته که به گفته معامله‌گران و تحلیل‌گران، در صورت بروز اختلالات بزرگ و طولانی‌مدت در خاورمیانه، احتمالاً ایالات متحده از ذخایر استراتژیک نفت خود استفاده خواهد کرد. این ذخایر در حال حاضر حدود ۳۸۳ میلیون بشکه دارد که به عنوان یک پشتوانه مهم عمل می‌کند.

در همین حال دیروز رسانه اقتصادی آگوس مدیا نیز در تحلیل آن چه ممکن است در حوزه بازار انرژی رخ بدهد نوشت که «در صورت بروز قطعی نفت ایران به دلیل حمله اسرائیل، جلوگیری از افزایش قیمت نفت نیازمند اقدامی هماهنگ توسط ایالات متحده و سایر مصرف‌کنندگان بزرگ و شاید گروه وسیع‌تری از اوپک پلاس است تا اطمینان حاصل شود که عرضه‌ها به بازار وارد می‌شوند.»این در حالی است که اوپک پلاس در حال حاضر تولید نزدیک به ۶ میلیون بشکه نفت در روز را تحت یک سری از کاهش‌های رسمی و داوطلبانه متوقف کرده، که می‌تواند آن را زودتر از زمان برنامه‌ریزی‌شده به مدار تولید، بازگرداند.

بازیگران بازی نفتی ؛ از خلیج فارس تا آمریکای جنوبی
در این شرایط می‌توان گفت که بازار نفت جهانی اکنون دیگر تابع یک متغیر نیست و توامان چندین متغییر مختلف را باید در بازار مورد ارزیابی قرار داد که مساله جنگ مستقیم میان ایران و اسرائیل تنها یکی از موارد و گزینه‌هایی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.

مساله جنگ نیابتی، بسته شدن تنگه هرمز و یا ادامه حملات یمنی‌ها به کشتی‌های نفتکش می‌تواند از عوامل مهم باشد. در مقابل ذخایر استراتژیک نفت آمریکا و چگونگی بازی و مهره چینی کشور‌های تولید کننده نفت در حوزه خلیج فارس نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین نباید از یاد برد یک تولید کننده بزرگ نفت در آمریکای جنوبی، در یک برهه خاص و زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین به راحتی دست به توافق با آمریکا برای افزایش تولید نفت زد و برخلاف ایران نیز از فرصت تحریم‌های روسیه بهره برد. اکنون نیز بازی ونزوئلا و سکوت ادامه دار این کشور دارای اهمیت ویژه‌ای است که نباید چندان آن را نادیده گرفت.