روابط کودکان و والدین در حصار کوید ۱۹

با شیوع ویروس کووید۱۹ ،جهان دچار تغییرات بسیاری شد که درک و سازگاری با آنها برای افراد خصوصا کودکان بسیار سخت و چالش برانگیز بود.

بمباران اخبار در خصوص این بیماری از تمام شبکه‌ های خبری و اجتماعی، گفتگوی بزرگسالان در مورد بیماری، مرگ ومیر واز دست دادن ها، همه و همه در سلامت روان افراد جامعه خصوصاکودکان نقش غیر قابل انکاری داشت.

شیوع بیماری کرونا موجب ایجاد احساساتی نظیر اضطراب،ترس، استرس و عدم اطمینان ، سردر گمی و از دست دادن رشته امور در بسیاری از خانواده ها ودر بین والدین شد که این احساسات با از دست دادن اقوام نزدیک و حتی یکی از والدین در خانواده افزایش  یافت .

این احساسات در افراد خانواده به ویژه در میان کودکان و نوجوانان، در سنین مختلف، بیشتر دیده می شود. اگرچه کودکان به طرق مختلف به این احساسات واکنش نشان می دهند اما به صورت کلی کودکان در مواجه با رویدادهایی نظیرتعطیلی مدارس و تفریحات داخل مدرسه، ، دور شدن از دوستان و تعاملات اجتماعی، لغوکنسرتها، مسابقات ورزشی ،فاصله گرفتن از برنامه های تفریحی و آموزشی خارج از محیط خانه وتغییر شرایط اقتصادی در خانواده دچار نا امیدی ،غم و اضطراب می شوند که بیش ازپیش به حمایت های عاطفی اطرافیان خصوصا والدین  نیاز دارندوآنچه در این بین  بیش از هر چیز اهمیت دارد توانایی والدین در برقراری تعادل ورسیدگی به نیازهای عاطفی و هیجانی خود و فرزندشان در زمان بحران است.

با وجود ترس ، اضطراب و تغییرات اساسی که در زندگی روز مره و روتین والدین به وجود آمد تنها در صورتی می توانستند از فرزندان خود مراقبت کنند که ابتدا بتوانند نیازهای خود را برآورده کرده ،ترس ، اضطراب و بحران های ناشی از این بیماری را کنترل و مدیریت نمایند زیراعلائم ترس ، نگرانی و… در رفتار والدین برای کودکان قابل مشاهده و الگو گیری است.

کارشناسان و والدین چه می گویند؟

نجمه افروشه ،کارشناس روان شناسی و فوق لیسانس علوم تربیتی با اشاره به تاثیرات روانی بیماری کرونا بر کودکان و والدین می گوید : والدین روزانه در معرض اطلاعات و اخبار مختلف در خصوص بیماری کرونا قرار می گیرند، استرس و نگرانی های خود را خواسته و یا نا خواسته به کودکان منتقل می کنند از آنجایی که کودکان قادر به تجزیه و تحلیل منطقی مشکلات و بحران ها نیستند ممکن است با شنیدن این اخبار و اطلاعات دچار هیجانات منفی شده و احساس نگرانی و اضطراب کنند . همچنین کودکان به علت دوره طولانی قرنطینه و ترس از بیماری کرونا فرصت شرکت در جمع دوستان و بازی ها و فعالیت های گروهی را از دست داده و این انزوا و نگرانی های ذهنی ،فشار های روانی و اضطراب بر کودکان و خانواده را ایجاد می کند .

وی ادامه می دهد:  والدین بهترین و نزدیک ترین منابع کمک خواهی در زمان قرنطینه هستند . والدین علاوه بر نظارت بر رفتار و عملکرد کودک  باید  به طور مستقیم در مورد احساساتشان نیز با وی صحبت کنند زیرا اینکار می تواند باعث کاهش اضطراب و استرس در کودکان شود. خوب گویی های مثبت در جمع خانواده ودر برخورد با کودکان جهت کنترل استرس و مدیریت هیجان بسیار موثر است . پرهیز از دنبال کردن اخبار و اطلاعات در این زمینه در حضور کودکان ، آموزش و حرکت های آرام سازی و تکنیک های کنترل استرس نقش موثر و تاثیر گذاری دارند.

زهرا حدود۳۵ ساله ،خانه دار و مادر ۲ فرزند پسراست. وی در خصوص گذراندن این دوران با فرزندانش در خانه می گوید : از زمان شیوع این بیماری بچه ها مجبور شدند در خانه بمانند در چند ماه اول به دلیل ترسی که از این بیماری بود زیاد بهانه بیرون رفتن را نداشتند اما با وجود گذشتن دو سال و اندی از این بیماری و تقریبا عادی شدن  آن برای بچه هاو از طرفی خسته شدن از محیط خانه ،کنترل بچه هاسخت شده ،دائم بهانه می گیرند و یا با یکدیگر بر سر مسائل بسیار جزئی درگیر می شوند . گاهی در طول روز تعداد دعواها و درگیری بچه ها به حدی بالاست که من و پدر شان نیز عصبی و خسته می شویم که این مساله گاهی  باعث درگیری لفظی بین من و همسرم نیز می شودو ممکن است چند روز پر تنش و اضطراب را به همین صورت بگذرانیم . از طرفی زمانی هم که آرام هستند مرتب با گوشی های تلفن همراه سرگرمند که با توجه به آسیب های فضای مجازی این مساله برایم آزار دهنده و نگران کننده است.

خانم درویشی که کارمند یکی از شرکت های خصوصی در استان  و دارای فرزندی ۳ ساله ای است  نیز در این خصوص می گوید : با شیوع ویروس کرونا و تعطیل شدن مهد کودک ها  ، گرفتاری افرادی نظیر من که خانواده آنها در استان دیگری ساکن هستند بسیار زیاد شد، مجبور بودم وظایف اداری ام را به صورت دورکاری و در خانه انجام دهم که با وجود فرزند خردسالم در خانه و بهانه گیری های کودکانه اش واقعا شرایط برایم بسیار سخت و استرس زا بود از طرفی نیز با وجود چندین سال سابقه بیمه و کار و همچنین برنامه ریزی که برای حقوقم داشته ام که البته به برکت وجود کرونا و دور کاری نصف شده بود ، نمی توانستم شغلم را رها کنم .  البته این خانه نشینی مزایایی نیز داشت و اینکه زمان بیشتری را با فرزندم می گذراندم، با او همبازی می شدم و دست به ابتکار برای ساخت اسباب بازی می زندم برایم جذاب بود.

مهشید دختری ۱۱ ساله و دانش آموز کلاس پنجم دبستان است ، اومی گوید: خیلی خوشحالم که واکسن کرونا باعث شد ،این ویروس کمتر بشه و امسال بتونیم حضوری بریم مدرسه چون دوباره می تونم دوستانمو ببینم . اینکهیک مدت طولانی در خانه هستیم و از میهمانی و مسافرت و گردش خبری نیست و یا خیلی کم شده بسیار خسته کننده است اما یک خوبیهایی هم داشت؛ اینکه بابا  چند روز هفته را دور کاری  و بیشتر کنارم بود خیلی عالی بود ، بابام احساس خیلی خوبی به من می دهد ، با خنده می گوید :یک چیز شبیه طعم  خوشمزه بستنی توت فرنگی .

وی در خصوص ارتباط با دوستانش در فضای مجازی ادامه می دهد : خودم گوشی هوشمند ندارم و این مدت از گوشی مادرم استفاده می کردم که تنها در زمان حضور در کلاس اجازه استفاده از آن را داشتم ،بنا براین زیاد با دوستانم در ارتباط نبودم و بیشتر وقتم را با خانواده ام می گذرانم.

نجمه افروشه ،کارشناس روان شناسی و فوق لیسانس علوم تربیتی در خصوص تاثیرات این بیماری بر شادابی یا انزوا طلبی کودکان می گوید : با گسترش بیماری کرونا در جامعه ، بسیاری از فعالیت های اجتماعی ، دور همی ها و مهمانی ها ی خانوادگی محدود شد که خانه نشینی طولانی مدت می تواند بر سلامت روان افراد تاثیرات منفی داشته باشد. در این شرایط قطعا کانون گرم خانواده منبع آرامش است . والدین با برنامه ریزی های منظم نظیر بازی و فعالیت های مشترک ،کتابخوانی ، شعر خوانی ، تماشای فیلم های کمدی ، گوش سپردن به موسیقی ، ورزش های خانگی و… باید فضایی شاد و آرام را در محیط خانه ایجاد نمایند.

محمد مهدی یک کاسب است حدود ۴۰ ساله نشان می دهد وی نیز از شرایط و فضای خانوادگی و روابط خود و همسرش با فرزندانش در دوران شیوع کرونا  می گوید : شرایط بسیار سختی بود . از یک طرف باید اضطراب و استرس بحران ها و شرایط اقتصادی به وجود آمده بر اثر تعطیلی کسب و کار و سر کله زدن با صاحب مغازه برای اجاره و عقب انداختن وصول چکهایی که برای مغازه جنس خریداری شده را داشته باشیم و از طرفی هم باید درگیری و اضطراب های  داخل خانه را تحمل کنیم واقعا شرایط سخت و طاقت فرسایی بودامیدوارم هیچ وقت به اون شرایط برنگردیم.

وی ادامه می دهد : قبلا تقریبا هر آنچه را که فرزندان و همسرم نیاز داشتند می توانستم فراهم کنم اما بعد از شیوع  کرونا وضعیت اقتصادی واقعا خراب شد تعدادی از کسبه وبازاریان ورشکسته و درمانده شدند و این واقعا در رفتار آدم با خانواده و فرزندانش تاثیر گذار است . با وجود درگیری های فکری  که داشتم نمی توانستم مانند گذشته با روی گشاده با خانواده ام برخورد کنم . گاهی خودم هم از رفتارم و داد و بیداد های گاه و بی گاهم با آنها شرمنده می شدم اما دست خودم نبود واقعا گاهی از کنترلم خارج بود.

محمد مهدی در خصوص نقشش به عنوان یک پدر در کاهش اضطراب این دوران بر فرزندانش می گوید : درحقیقت به دلیل شرایطی که در کسب و کارم به وجود آمد و عدم حمایت دستگاههای متولی ،من خودم عین استرس و اضطراب برای خانواده ام شده بودم، همیشه درگیری ذهنی و فکری داشتمکه هنوز بخشی از آن وجود دارد. . فکر نمی کنم توانسته باشم در این زمینه کاری برای همسر و فرزندانم انجام دهم کما اینکه با رفتارهایم  آنها را هم درگیر استرس کردم . بار مسئولیت بچه ها در این مدت تنها بر دوش همسرم بود که واقعا از اینکه من و این شرایط راتحمل کرد از او صمیمانه سپاسگزارم.

به سراغ خانمی که با دختر نوجوانش در حال خرید از یکی از فروشگاههای سطح شهر است می روم  ابتدا از گفتگو امتناع می کند اما وقتی مطمئن می شود که نام و نشانی از او نمی آورم سفره دل را باز می کند ، انگار به دنبال گوشی برای شنیدن حرفهایش بود . سبد خرید را به دخترش می سپارد و اورا راهی دیدن قفسه های فروشگاه می کند تا شاهد گفتگویمان نباشد .

وی می گوید : همسرم بسیار تند خو ، بد اخلاق و بهانه جوست .در زمان حضورش در خانه مرتب به دنبال چیزی است که از من و بچه ها بهانه جویی نماید و جنگ و دعوا راه بیندازد . احساس می کند که عقل کل عالم است و هیچ کس بجز او مغز ندارد باید در هر کاری دخالت کند.تنها دل خوشی من و فرزندانم این بود که از ۷ صبح تا ۴ بعد از ظهر در اداره مشغول بود و ما می توانستیم یک نفس راحتی بکشیم .اما از زمان شیوع ویروس کرونا هم ساعت کار کم شده و هم اینکه در طول هفته چند روز را دور کاری است.

این مادر ادامه می دهد : ترس و اضطراب این بیماری برایمان قابل تحمل تر بود تا رفتار همسرم .

وی می افزاید:دو فرزند دبیرستانی دارم که باید روی درس هایشان تمرکز می داشتند وبا توجه به اینکه آموزش هم مجازی و در خانه انجام می شد این فشار های روحی، درگیری ها و دعواهای خانگی  باعث افزایش  اضطراب ، خستگی و افسردگی آنها شده بود،حتی خودم هم گاهی تحملم تمام می شد اما به خاطر فرزندانم سعی می کردم که قوی باشم تا آنها بیشتر از این لطمه نخورند. وی می گوید ، از خداوند می خواهم هرگز دیگر دورانی مثل دوران کرونا را تجربه نکنم.

افروشه ، کارشناس روان شناسی در خصوص بروز مشکلات اقتصادی و تعطیلی مشاغل و تاثیرات روحی و روانی آن برکودکان و والدین بیان می دارد : شیوع کرونا و قرنطینه به کسب و کارهای زیادی آسیب رساند و خسارت های  فراوانی بر اقتصاد کشور وارد نمود ، تعطیلی مشاغل و بیکاری و بازگشت مردان شاغل به خانه سبب ایجاد اختلال در نقش اجتماعی آنها  به عنوان نان آور خانواده شد . نقشی که هم بخش عمده ای از وقت روزانه مردان را به خود اختصاص می داد و هم منشا اقتدار آنها بود.

بیکاری ، عدم کسب در آمد ، مشکلات اقتصادی وحضور مردان در خانه باعث ایجاد تنش بر روابط شد که کودکان به لحاظ آسیب پذیر بودن در چنین شرایط بحرانی بیشترین آسیب را از این بیماری دیدند.

وی در خصوص قرار گرفتن کودکان و همسران در معرض کودک آزاری و خشونت های خانگی در این دوران می افزاید:یکی از ویژگیهای ذاتی همه بحرانها ، ایجاد استرس و اضطراب است با همه گیری و شدت بیماری کرونا مشکلات اقتصادی و تعطیلی برخی از کسب و کارها ،افراد اوقات بیشتری را با هم سپری می کردند همچنین مسائل دیگری مانند تعطیلی مدارس ، حذف روابط اجتماعی ، عدم وجود فضای مناسب برای بازی و تخلیه هیجانی کودکان نیز مزید بر علت شد که اختلاف هایی که قبل از کرونا وجود داشت زیاد تر شود. از طرفی موقعیت ها و فرصت هایی که در گذشته خانواده ها برای خودشان برنامه ریزی می کردند مانند دیدو بازدید که باعث کاهش تنش ها می شد نیز وجود ننداشت و یا بسیار کم شد و با نشستن در خانه و وجود عوامل استرس زای دیگری همچون بد سرپرستی ، بی سرپرستی و… خشونت های خانگی افزایش یافت.

افروشه با اشاره به مشکلات رفتاری که در آینده به لحاظ شیوع این ویروس و تنش های به وجود آمده در خانواده گریبانگیر کودکان و والدین خواهد شد می افزاید: این مشکلات در دو بعد بروز می کنند  آثار جسمی که به علت فعالیت کمتر جسمی ، گذراندن زمان بیشتر جلوی تلویزیون ، استفاده زیاد از تلفن همراه و فضای مجازی ،الگوی خواب نا منظم و رژیم غذایی نا مطلوب ،افراد را مستعد افزایش وزن و کاهش سلامت جسمانی می کند و آثار روان شناختی مانند اضطراب و افسردگی که به علت اطلاعات نا کافی در مورد ویروس کرونا ، دوره طولانی قرنطینه ، ترس از ابتلا به کرونا ، فقدان ارتباط با دیگران ایجاد می شود.

مهرانه دارای یک فرزند ۸ ساله است و در یک آرایشگاه زنانه کار می کند او با روی گشاده  اما با رعایت شدید پروتکل های بهداشتی پذیرای من است.

وی نیز از شرایط به وجود آمده دل خوشی ندارد و می گوید: ۵ سال است همسرم را بر اثر تصادف از دست داده ام که با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی آرایشگاهها  در تامین معاش خانواده دچار مشکلات جدی شدم.

مهرانه ادامه می دهد : به دلیل اینکه همسرم را از دست داده ام برای پسرم هم مادرم و هم پدر که با آمدن ویروس کرونا نقش معلم هم به این دو نقش اضافه شد . گاهی آن قدر گیج و سردر گم می شدم که اصلا نمی دانستم باید چکار کنم؟ از طرفی فشارهای اقتصادی نیز ذهنم را آشفته می کرد و این تنش ها را به تبع به پسرم هم منتقل می کردم.

وی با ناراحتی می گوید : پسرم تنها یادگار همسرم  و نتیجه و ثمره زندگی و جوانی من است از ترس مبتلا شدن به کرونا  و خدایی نکرده از دست دادنش بسیار وسواسی و سخت گیر شدم که گاهی حتی رفتارهایم علاوه بر پسرم خودم را هم آزار می دهد .پسرم رفتارهای خشونت آمیز از خود بروز می دهد ،عصبانی و ناسازگار شده واقعا نمی دانم چه باید بکنم . احساس می کنم فرزندم از من خسته شده است .سر هر مساله ای جیغ می کشد، گاهی به شدت درمانده می شوم که اگر پدر و مادرم حمایتم نمی کردند حتما کارم به جنون می کشید.

رضا کارمند یکی از ادارت هرمزگان است. او دارای دوفرزند ۷و۴ ساله است. او نیز در مورد تاثیرات شیوع این بیماری بر روابط و مسایل خانوادگیش می گوید :از زمان شیوع کرونا و تعطیلی مهد ها و مدارس گرفتاری ما دو چندان شد، به علت اینکه همسرم نیز شاغل است برای نگهداری بچه ها دچار مشکل شدیم، چند روز هفته خانواده من و چند روز هم خانواده همسرم با وجود سالمندی از فرزندانمان مراقبت می کردند که همیشه شرمنده لطف و محبت آنها هستیم .

از طرفی چون بچه ها در کنار پدر بزرگ و مادر بزرگ ها از آزادی عمل بیشتری برخوردارند و به اصطلاح روش های تربیتی آنها با ما فرق دارد ،بچه ها خصوصا پسر ۷ ساله ام دیگرحاضر به اطاعت از قوانین خانه خودمان نبود و این مساله سبب بروز تنش و درگیری بین ما و فرزندانمان در این دوران می شد. . حتی در زمینه کمک کردن برای دروسش نیز حاضر به همکاری نبود و می گفت ؛مامان بزرگ یا پدر بزرگ بهتر بلدند شما ها بلد نیستید و متاسفانه  به دلیل عدم نظارت من وهمسرم ،گوشی مانند عضوی از اعضای بدنش شده که تمام مدت همراهش است و این نگرانی ما را دو چندان کرده است .

یک فوق لیسانس روان شناسی و مربی مهارتهای نیز در خصوص تاثیرات روانی  و ماندگاری این بیماری در کودکان و والدین می گوید : بیماری کرونا بدلیل ماهیت استرس زا و اضطراب آور آن می تواند بر روابط والدین و فرزندان تاثیرات منفی بگذارد به خصوص اگر والدین در والد گری ضعیف باشند یا کودک دارای اختلال باشد خصوصا بیش فعالی یا اختلال سلوک ،این عامل اگر با عواملی مانند فقر و شرایط نامناسب زندگی،زن سرپرست خانوار ،پدر معتاد یا دارای اختلالات روانی ترکیب شود شرایط را سخت تر و‌پیچیده تر می کند که در صورت عدم توانمند سازی والدین و نبود برنامه کاربردی برا فرزندان می تواند ماندگار باشد و‌چه بسا منبع اختلافات زناشویی و خانوادگی باشد کهدر دوران شدت شیوع کوید ۱۹ تعدادشان در مراجعه به مراکز مشاوره افزایش یافته است .

فریدون کریم نیا می افزاید :تحلیل من این است که تا مدتهای طولانی بعد از اتمام کرونا هم‌ این آثارماندگار خواهد بود و سطح تنش و اضطراب در کودکان امروز و نوجوانان فردا بالا خواهد بود.

وی در خصوص تاثیر این بیماری بر انزواطلبی و یا شادابی کودکان ادامه می دهد: این مساله  بستگی به عوامل متعدد از جمله محیط زندگی(شهری -روستایی،زندگی ویلایی یا آپارتمانی )ساختار خانوادگی وجود یا عدم وجود امکانات تفریحی و‌سرگرمی و برنامه ریزی خانواده خواهد داشت اما در بحث انزوا طلبی مساله چالش برانگیز نخواهد بود.

این فوق لیسانس روان شناسی و مربی مهارتهای زندگی در خصوص تاثیر دوران قرنطینه بر  رفتارهای اجتماعی کودکان خصوصا دانش آموزان  می گوید : بنظرم فضای مجازی تا حدود زیادی توانسته خلا روابط اجتماعی را کاهش دهد و این مساله در روستاها هم چالش جدی نخواهد بود اما مشکلاتی نظیر وابستگی به گوشی-اعتیادات رفتاری-وابستگی به فضای مجازی-رفتارهای خطرناک و غیر قانونی در بستر مجازی-دوستی های نامناسب-روابط جنسی مجازی در نوجوانان -گسترش چنل ها و گروههای مجازی با موضوعات نامناسب سن نوجوانان را به دنبال خواهد داشت.با این ا‌وصاف در بحث ارتباط با والدین بنظرم کنترل والدین بر فرزندان سخت تر خواهد بود .

کریم نیا از افزایش کودک آزاری و خشونت های خانگی سخن می گوید و می افزاید : آمارها نشان می دهد این مساله افزایش پیدا کرده است (مطابق نمونه های مراجعه کننده به مرکز مشاوره) و بحث سالمند آزاری ،معلول آزاری و‌کودک آزاری بیشتر شده است که در این زمینه عواملی از جمله سبک تربیت خانوادگی ،انسجام خانوادگی،خانواده آشفته ، وضعیت اقتصادی و…احتمال افزایش تنش  و خشونت را بالا خواهد برد.

این روان شناس در ادامه به ارائه راهکار برای کاهش تنش  و تهدیدات روحی و روانی  بین  کودکان و والدین می پردازد و می گوید : با برنامه ریزی های مشترک ،سرگرمی های جدید ،دوره کتاب خوانی با فرزندان دوره فیلم دیدن با فرزندان مطالعه در خصوص فرزند پروری شرکت در وبینارها و جلسات آموزشی و‌مثبت اندیشی در خصوص فرصت با هم بودن بیشتر ،برنامه ریزی،درک نیازهای فرزندان ،پذیرش اینکه کرونا یک اپیدمی‌جهانی است و‌همه را در گیر کرده ،رعایت اصول بهداشتی برای جلوگیری از ابتلا ،مهارت آموزی و‌غنی سازی اوقات فراغت فرزندان با فعالیت های هنری -ورزشی  و کلاسهای مجازی مانند فن بیان-کلاسهای آموزشی فرهنگی مثل روخوانی قران ،کمک گرفتن از فرزندان در امور منزل ،درک هیجانات نوجوانان و پذیرش کم تحملی آنان نسبت به شرایط فوق می توانیم این بحران را مدیریت نماییم.

انتهای پیام/

گزارشگر:شهین صادقی