دست‌های پشت پرده مافیای کنکور

گروه جامعه: کنکور امسال حواشی بسیاری را در پی داشت. از سویی امسال آزمون سراسری در میان اضطراب بیماری کرونا آن هم سویه جدید دلتا و دانشگاه برگزار شد، از سوی دیگر هنوز چند ساعتی از انتشار کلید سوالات کنکور سراسری ناپیوسته ۱۴۰۰ نگذشته بود که خبر اعتراض داوطلبان گروه ریاضی نسبت به سوالات در رسانه‌ها پر شد. دانش‌آموزان و معلمانان این گروه به سوالات معترض و معتقدند که سوالات بسیار سخت و خارج از کتاب‌های درسی بود. اما سازمان سنجش پاسخ داد آن‌ها اشتباه می‌کنند و سوالات دارای استاندارد‌های آموزشی لازم بوده است. حال برخی می‌گویند ۱۰ سوال کنکور خارج از کتاب‌ها بوده، عده‌ای هم می‌گویند ۱۶ سوال خارج از کتاب بوده است. یکی از مسوولان می‌گوید بررسی می‌کنیم تا سوالات مورد نظر را پیدا کنیم، ولی آن یکی می‌گوید که هنوز نتایج بررسی‌ها به دست‌مان نرسیده تا در صورت لزوم سوالات را حذف کنیم. این در حالی است که قرار است دهه اول مردادماه نتایج اولیه کنکور ۱۴۰۰ اعلام شود، اما هنوز تکلیف سوالات خارج از کتاب مشخص نشده است.

۱۶ سوال خارج از کتاب درسی
حسن ملکی رییس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در واکنش به سختی سوالات کنکور و اشتباه بودن برخی سوالات بیان کرد: تعداد سوالات خارج از کتاب در رشته ریاضی هشت سوال، در رشته تجربی دو سوال و در رشته انسانی هم شش سوال بوده است.وی گفت: تعداد سوالات خارج از اهداف کتاب درسی در رشته ریاضی ۱۲ سوال و در رشته تجربی ۹ سوال بوده است.ملکی همچنین در خصوص تعداد سوالات اشتباه گفت: تعداد سوالات اشتباه در رشته ریاضی یک سوال و در رشته تجربی دو سوال بوده است. باید در سازمان سنجش برای بررسی این موضوع کارگروه تشکیل شود و کارشناسان ذی‌ربط با حضور در آن توضیحات لازم را بدهند.

سوالات اشتباه حذف می‌شود
فاطمه زرین‌آمیزی سخنگوی سازمان سنجش آموزش کشور در توضیح بیشتر ماجرا می‌گوید: «سازمان پژوهش‌ها و برنامه‌ریزی وزارت آموزش‌وپرورش در ۱۵ تیرماه به همه رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها اعلام کرد که به سازمان سنجش برای سوالات خارج از کتاب آزمون سراسری ۱۴۰۰ نامه‌ای ارسال کرده است.» وی ادامه می‌دهد: در حالی که این نامه ۲۰ تیرماه به سازمان سنجش آموزش کشور ارسال شده و ۲۱ تیرماه به دست سازمان سنجش آموزش کشور رسیده است.

سخنگوی سازمان سنجش آموزش کشور عنوان می‌کند: در این نامه آمده است که ۱۰ سوال از حدود ۱۵۰۰ سوال خارج از کتاب بوده است. این ۱۰ سوال توسط اساتید و کارشناسان آزمون‌سازی و سنجش و روان‌سنجی بررسی می‌شود و گزارش آن به صورت مکتوب ارائه خواهد شد.همچنین چند روز پیش ابراهیم خدایی رییس سازمان سنجش آموزش کشور در این باره گفت: «نتیجه بررسی اعتراض‌ها در خصوص سختی و خارج از کتاب بودن تعدادی از سوال‌های کنکور ۱۴۰۰ در کارنامه اولیه نتایج آزمون سراسری اعمال خواهد شد.»

پای آموزش‌وپرورش در میان است
این در حالی است که بسیاری از منتقدان کنکور مافیای کنکور را پشت پرده ماجرای سوالات اشتباه و خارج از کتاب تحصیلی می‌دانند. این افراد بر این عقیده‌اند که پای وزیر آموزش‌وپرورش در میان است، زیرا وزیر بار‌ها در سخنرانی‌هایش از مبارزه با مافیای کنکور می‌گوید، اما تلویزیون دائم در حال تبلیغات موسسات خصوصی است و عجیب‌تر اینکه با مجوز همین آموزش‌وپرورش، مسیر موسسات هموار می‌شود. مبارزه با مافیای کنکور به مهم‌ترین برنامه و دستور کار آموزش‌وپرورش در دوره فعلی تبدیل شده، این موضوع به وضوح از خلال سخنرانی‌ها و تاکید‌های وزیر آموزش‌وپرورش در هر برنامه خبری قابل مشاهده است.

سیدمحمد بطحایی بار‌ها در سخنرانی‌های خود به موسسات خصوصی و ورودشان به حریم آموزش‌وپرورش اعتراض کرده بود. او در توئیتی در این رابطه گفته بود: «سال گذشته را یادتان هست وقتی با شما از مافیایی صحبت کردم که با اضطراب فرزندانمان دلالی می‌کنند و آن روز تمام توان خود را برای مقابله با حذف آزمون‌های زائد گذاشتیم. امروز حجم گسترده تبلیغات آن‌ها را به بهانه کنکور می‌بینید؟»

البته آموزش‌وپرورش مدعی است که توانسته دست موسسات خصوصی را از دوره ابتدایی کوتاه کند و هر برنامه برگزارشده توسط این وزارتخانه، فرصت مناسبی است برای یادآوری این موضوع به عنوان یک دستاورد بزرگ!
همچنین طبق بخشنامه آموزش‌وپرورش برگزاری هر نوع آزمون موسسات خصوصی و استفاده از کتاب‌های کمک‌آموزشی در دوره ابتدایی ممنوع است. این تصمیم آموزش‌وپرورش برای پایان بخشیدن به سودجویی موسسات خصوصی در دوره ابتدایی و درگیرکردن دانش‌آموزان با کتاب‌های کمک‌آموزشی قابل تقدیر است، اما با ارسال یک بخشنامه و بدون سیستم نظارت و بازرسی کارآمد، این طرح به اهداف خود نمی‌رسد و مانند ده‌ها طرح دیگر صرفا روی کاغذ باقی می‌ماند کمااینکه هم‌اکنون هم برخی مدارس به ظاهر کتاب‌های کمک‌آموزشی را حذف کرده‌اند، اما محتوای آن‌ها به شکل پلی‌کپی و با عنوان پیک جمعه به دانش‌آموزان و خانواده‌ها تحمیل می‌شود.

نماینده موسسات خصوصی در مدارس
اسحاق رسولی یکی از مدیران مدارس متوسطه شهر تهران در اینباره به «جهان‌صنعت» می‌گوید: موسسات خصوصی، نمایندگان خود را امسال هم که آموزش‌وپرورش بخشنامه ممنوعیت ورود آن‌ها به دوره ابتدایی را ابلاغ کرده است، به مدارس می‌فرستند تا آزمون‌های تشریحی و کتاب‌های کمک‌آموزشی خود را تبلیغ کنند و وقتی به آن‌ها می‌گوییم ممنوع است، مجوز خود را که از آموزش‌وپرورش دریافت کرده‌اند، نشان می‌دهند. روش اصلی این موسسات برای همراه کردن مدارس با طرح‌هایشان است، سفر‌های تفریحی داخلی و خارجی برای افرادی که با آن‌ها همراهی می‌کنند، به عنوان مثال یکی از این موسسات، افرادی را که با آن‌ها همراهی کرده بودند را مهمان یک سفر تفریحی کرد. با این حال بازار اصلی موسسات خصوصی و میدان هدف آن‌ها دوره متوسطه است و بیشترین میزان فروش کتاب‌های کمک‌آموزشی و برگزاری آزمون‌ها مربوط به این دوره تحصیلی است. شبکه‌های تلویزیونی نیز دائم در حال تبلیغات محصولات مختلف این موسسات هستند، از کتاب‌های کمک‌آموزشی و آزمون‌ها تا برنامه‌هایی که با هدف آموزش روش‌های تست‌زنی برای کنکوری‌ها پخش می‌شود.

وی افزود: در هر صورت برای تغییر وضعیت، عزم جدی وجود ندارد. اوضاع آنقدر پیچیده است که اگر بخواهیم اتفاقات رخ داده در مدارس و ادارات آموزش‌وپرورش را کنار هم بچینیم، به این آسانی‌ها نمی‌توان باور کرد که آموزش‌وپرورش عزم جدی برای مبارزه با مافیای کنکور داشته باشد و این ماجرا زمانی عجیب‌تر می‌شود که پای صحبت‌های وزیر آموزش‌و‌پرورش و اصرارش بر مبارزه با مافیای کنکور یا خط و نشان‌هایش برای موسسات خصوصی بنشینیم.
این مدیر اظهار کرد: این روز‌ها به توصیه معلم کل کلاس بیشتر دانش‌آموزان به ویژه سال دوازدهمی‌ها، کتاب‌های تشریحی و تستی موسسات خصوصی را در دست دارند. از سوی معلم هم مهم‌ترین دلیل تجویز کتاب‌های کمک‌آموزشی را این می‌داند که این کتاب‌ها با تمرین و تکرار بیشتر جریان یادگیری را برای دانش‌آموز تثبیت می‌کنند؛ موضوعی که به تنهایی از طریق کتاب‌های درسی و کلاس‌هایی با حدود ۳۵ تا ۴۰ دانش‌آموز ممکن نیست.

راهیابی موسسات کنکور به مدارس
علیرضا روشن یکی از معلمان مدارس متوسطه در رابطه با چگونگی ورود موسسات کنکور به مدارس به «جهان‌صنعت» گفت: مدیر مدرسه و حتی آموزش‌و‌پرورش مناطق در جریان ورود موسسات کنکور به مدارس هستند و این کار خیلی رسمی و با عقد قرارداد بین طرفین انجام می‌شود. در برخی موارد موسسات اطلاعات شخصی دانش‌آموزان را از مدرسه می‌گیرند و با خانواده‌ها تماس تلفنی برقرار و موسسه را تبلیغ می‌کنند. در بحث موسسات کنکور قطعا پای منافع برخی افراد و موسسات خاص در میان است. متاسفانه در نبود مشاوران تحصیلی در مدارس و حذف این پست با توجیه صرفه‌جویی، این موسسات معمولا افرادی را به عنوان مشاور تحصیلی به مدارس می‌فرستند و این افراد تحت پوشش این نام، موسسه خودشان را تبلیغ و کتاب‌های کمک‌آموزشی خودشان را به دانش‌آموزان معرفی کرده و می‌فروشند.

درآمد ۸ هزار میلیاردی موسسات کنکور
طبق اعلام مسوولان رسمی کشور، مافیای کنکور سالانه درآمدی معادل هشت هزار میلیارد تومان دارند و این بازار پر سود باعث شده است موسسات کنکور با نفوذ به بخش‌های مختلف مانع از حذف کامل کنکور شوند؛ این موسسات تنها در بخش خصوصی فعال نیستند بلکه مدارس کشور را نیز بازار هدف خود قرار داده‌اند و به برگزاری آزمون در مدارس اقدام می‌کنند. همچنین دانش‌آموزان دوره متوسطه تنها هدف موسسات کنکور نیستند بلکه آن‌ها با عناوین مختلفی همچون قبولی در آزمون مدارس تیزهوشان یا نمونه دولتی، دانش‌آموزان دبستانی را بسیار زودهنگام درگیر آزمون و تست و استرس‌های ناشی از آن کرده‌اند.

هر چند مسوولان آموزش‌وپرورش بار‌ها اعلام کرده‌اند، کنکور و مافیای آن باعث شده است مهارت‌های زندگی و تربیتی در مدارس به حاشیه رانده شود و دانش‌آموزان صرفا برای قبولی در دانشگاه و رشته مدنظر به فراگیری نکات تستی مشغول شوند، اما مشخص نیست که موسسات کنکور چگونه و با چه مجوزی به مدارس وارد می‌شوند؟

ورود موسسات میلیونی کنکور به مدارس
در بررسی برخی مدارس کشور مشاهده می‌شود، موسسات کنکور با ورود به مدارس اقدام به برگزاری آزمون و کلاس‌های تست و رفع اشکال برای دانش‌آموزان سال سوم دبیرستان و پیش‌دانشگاهی می‌کنند به عنوان مثال یکی از موسسات با دریافت پنج میلیون تومان از هر دانش‌آموز اقدام به برگزاری آزمون در مدرسه کرده است البته این دست از مدارس در سطح کشور کم نیستند. برخی معلمان نیز از برگزاری آزمون‌های موسسات خصوصی در مدارس خبر می‌دهند؛ آزمون‌هایی با مجوز آموزش‌وپرورش که تحت عنوان پیشرفت تحصیلی برگزار می‌شود و بابت برگزاری آن ۵ هزار تومان از هر مدرسه دریافت می‌شود و جالب اینکه نتیجه این آزمون هیچ ارزش علمی آموزشی نداشته و تنها مبلغ بزرگی به نفع افرادی است که این آزمون‌ها را برگزار می‌کنند.

پول، هدف اصلی است
در همین راستا دکتر تقی آزاد‌ارمکی، جامعه‌شناس درباره ویژگی‌های مجموعه‌ای که به مافیای آموزش‌و‌پرورش مشهور شده در این مصاحبه گفت: این مافیا مساله اصلی‌اش پول است. یعنی در پی تولید ثروت است از راه به ظاهر مشروع آماده‌سازی دانش‌آموزان برای دستیابی به فرصت‌های بهتر. این گروه مافیایی، مجموعه بزرگی از افراد است که بخش اعظم آن‌ها آدم‌های خود آموزش‌و‌پرورش‌اند. یعنی این طور نیست که عده‌ای از خارج آموزش‌و‌پرورش، مثلا مهندسان یا نظامیان کشور، این مافیا را تشکیل داده باشند. مافیای آموزش‌و‌پرورش را اکثرا همین کسانی که در حول و حوش نظام آموزش‌و‌پرورش هستند، یعنی مدیران و کارمندان و معلمان، تشکیل داده‌اند.

مافیای آموزش عالی
این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران با تاکید بر آنچه به مافیای کنکور موسوم شده بیان کرد: مافیای کنکور منطقا در ذیل مافیای آموزش‌و‌پرورش قرار می‌گیرد. مافیای تولید مدرک هم داریم که ادامه منطقی مافیای کنکور است، ولی نه در دایره مافیای آموزش‌و‌پرورش که حوزه مافیای آموزش عالی قرار دارد. بخشی از شبکه موسوم به مافیای کنکور، جزو طراحان سوالات کنکور است و این سوالات را به گونه‌ای طراحی می‌کند که کتاب‌های کمک‌درسی به فروش برسند. این افراد با استفاده از همین منابع کمک‌آموزشی، سوالات کنکور را طراحی می‌کنند و همین باعث می‌شود بخش زیادی از دانش‌آموزان این منابع کمک‌درسی را بخرند. اگر موسسات کمک‌آموزشی فعال در ایران، در مافیای کنکور دست نداشتند، ممکن نبود که دانش‌آموزان دبیرستانی هر ساله کتاب‌ها و سی‌دی‌های کمک‌درسی گران‌قیمت این موسسات را بخرند و بخوانند.

آب در آسیاب استرس کنکور
آزاد ارمکی درباره نقش کنکور‌های آزمایشی این موسسات در کاهش «استرس کنکور» در دانش‌آموزان می‌گوید: این موسسات خودشان در خدمت تولید و تقویت استرس کنکورند. استرس کنکور را مشاور مدرسه باید در دانش‌آموز کاهش دهد، نه این موسسات. اتفاقا این موسسات از تشدید استرس کنکور استقبال و آن را تولید می‌کنند، چون چنین استرسی موجب می‌شود دانش‌آموزان بیش از پیش به این موسسات روی بیاورند بلکه بتوانند با تکیه بر متون و شیوه‌های تدریس این موسسات، از سد کنکور عبور کنند.

مافیا علیه مافیا
آقای آزاد ارمکی درباره دلایل ایجاد موج انتقادی علیه موسساتی، چون «گاج» و «قلم‌چی» اظهار کرد: این موسسات تا مقطعی در حال رشد بودند و سود رشدشان به همه افراد حاضر در آن‌ها می‌رسید، اما الان که به رشد چشمگیر رسیده‌اند، در دل آن‌ها تضاد منافع ایجاد شده. بعضی از افشاگری‌های اخیر علیه این موسسات، از دل خود همین مافیا بیرون آمده است. در واقع مافیا دچار تضاد منافع درونی شده. علاوه بر این، نیاز به بازبینی راه طی شده در آموزش‌و‌پرورش رسمی احساس می‌شود. رویکرد تازه وزیر کنونی آموزش‌و‌پرورش هم در همین راستا است. نظام آموزش‌و‌پرورش به این آگاهی رسیده است که باید تولیدات بهتری داشته باشد، اما می‌بیند آنچه می‌خواهد تولید کند، در دست دیگران است.

کلام آخر
سال‌هاست مسوولان مختلف از رییس مجلس تا وزرای علوم و آموزش‌وپرورش از ضرورت حذف کنکور در کشور خبر می‌دهند؛ پارسال هم با گسترش کرونا قرار بر حذف کنکور بود، اما آیا وزارت آموزش‌وپرورش به تنهایی قدرت حذف کنکور و مافیای کنکور را دارد؟ مدارس تیزهوشان، نمونه‌دولتی و سایر مدارس خاص که آزمون ورودی دارند در قدرت گرفتن موسسات کنکور تا چه اندازه موثرند؟ آیا وزارت آموزش‌وپرورش در حذف آزمون ورودی این مدارس و اضطراب ناشی از آن موفق خواهد بود؟ حالا که پای مافیایی کنکور به سوالات کنکور هم باز شده آیا سال آینده کنکور برچیده می‌شود یا خیر؟!