آیا با قطعی اینترنت خداحافظی می‌کنیم؟

گروه علمی:مرکز پژوهش‌های مجلس اتصال به اینترنت ماهواره‌ای در ایران را قطعی دانسته اما اعتقاد دارد سیاستمداران باید از منافع ملی در برابر این فناوری حفاظت کنند.مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «تحلیل وضعیت خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین در ایران (مطالعه موردی استارلینک)» به بررسی خدمات این نوع اینترنت در ایران و جهان پرداخته و همچنین، برای تنظیم‌گری در مورد میزان و نحوه بهره‌مندی‌ از خدمات اینترنت ماهواره‌ای نکاتی را ذکر کرده است. با توجه به این که اخیرا اعلام شده است تا دو سال دیگر همه گوشی‌ها به استارلینک متصل می‌شوند، به نظر می‌رسد امروز از هر زمان دیگری به دستیابی به اینترنت ماهواره‌ای نزدیکتر هستیم.

در ابتدای این گزارش ذکر شده است که هرچند به دلیل وجود برخی محدودیت‌های مثل اقتضائات فنی تجهیزات، باند فرکانسی محدود، میزان تاخیر، شبکه‌ای بودن معماری و از سوی دیگر، مقررات سرزمینی، شیوه پرداخت و… فراگیر شدن اینترنت ماهواره‌ای با دشواری‌هایی همراه خواهد بود اما ورود این فناوری به زیست‌بوم ارتباطات راه دور کشور و دسترسی به آن در سطح جامعه ایرانی، موقعیت بازیگران این عرصه را دچار تغییر می‌کند.
مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش برای جلوگیری از تهدیدهای احتمالی فراگیری این تکنولوژی چند راهبرد کلی را مطرح کرده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

تفاهم‌نامه همکاری و اعطای مجوز به شرکت‌های اینترنت ماهواره‌ای متعهد جهت بهره‌برداری از این فناوری و پیاده‌سازی این خدمات در شــرایط ضروری مانند مناطق دورافتاده از طریق هم‌افزایی سیاسی(دیپلماتیک)
ایجاد ائتلاف دو یا چندجانبه برای توســعه و مشــارکت در تکمیل ایــن فناوری در کشــور از طریق هم‌افزایی سیاسـی (دیپلماتیک) و تجاری
راهکارهای ســلبی ازجمله جرم‌انــگاری خریدوفروش و بهره‌برداری از تجهیزات و اشتراک بدون مجوز، اقامه دعوی علیه شــرکت ارائه‌دهنده خدمت فاقد مجوز به دلیل تداخل بســامد (فرکانسی) با خدمات ماهواره‌ای شرکت‌های دارای قرارداد با ایران یا خدمات رادیویی کشور
رفع موانع ساختاری در جهت تقویت مزیت رقابتی اتصال زمینی

ضرورت حفاظت از منافع ملی در برابر اینترنت ماهواره‌ای
موضع کلی این گزارش در قبال اینترنت ماهواره‌ای را می‌توان در چند خطی از متن منتشرشده خلاصه کرد: «سیاستگذاران باید تلاش کنند تا محیطی را ایجاد کنند که نوآوری را تسهیل کند و در عین حال حفظ حاکمیت ملی، حمایت از حقوق فردی و ارتقای پیشرفت عادلانه را تضمین کند. با انجام این کار، ما می‌توانیم به طــور جمعی از ظرفیت تحول‌آفرین اینترنت ماهواره‌ای بهره ببریم و در عین حال از منافع ملی و امنیت شهروندان خود اطمینان حاصل کنیم.»

تشکیل منظومه اینترنت بومی با چین و روسیه
در راستای دسترسی به این تکنولوژی نوین، روسیه تصمیم دارد اینترنت ماهواره‌ای خودش را راه‌اندازی کند و تا امروز تلاش‌هایی را در همین جهت انجام داده است. چین هم به توســعه اینترنت ماهواره‌ای بومی پرداخته و شرکت هوایی برای تلفن‌های هوشمند خود با استفاده از ماهواره‌ها و خدمات اتصال مستقیم به ماهواره را فراهم کرده است.در این گزارش پیشنهاد شده است که با استفاده از رابطه استراتژیک ودوستانه با ابرقدرت‌های آسیایی چین و روسیه به شرکت‌های ISP برای ارائه سرویس ماهواره‌ای مجاز به شهروندان و ایجاد منظومه‌ اینترنت بومی رایانه اختصاص داده شود.

اینترنت ماهواره‌ای حتی با قطع اینترنت بین‌الملل هم متصل می‌ماند
مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش تصویری از آینده اینترنت ماهواره‌ای ترسیم کرده و تحولاتی که با راه‌اندازی و فراگیری آن رخ می‌دهد، توضیح داده است. طبق این تصویر، با عملیاتی شــدن ارتباط میان‌ماهواره‌ای (ISL) شرکت اسپیس ایکس محدودیت فاصله حداکثر هزار کیلومتری میان ترمینال کاربر و ایستگاه زمینی، برطرف خواهد شد. علاوه بر این، قابلیت اتصال مستقیم گوشی‌های تلفن همراه هوشمند به ماهواره برای تبادل داده برقر می‌شود. این تبادل داده ارســال پیام، برقراری تماس اضطراری و اتصال پرسرعت به اینترنت را شامل می‌شود. بنابراین، برای اتصال به ماهواره نیازی به ترمینال ثابت استارلینک نخواهد بود.

چه آینده‌ای در انتظار VPNهاست؟
درصورتی که یک رایانه متصل به ترمینال استارلینک به یک سرور VPN تبدیل شود، به دلیل امکان ارتباط در بستر شبکه ملی حتی در حالت قطع اینترنت بین‌المللی، کاربران مختلف در سراســر کشــور می‌توانند با برقراری اتصال VPN با ســرور مذکور، از طریق درگاه ماهواره به شــبکه اینترنت متصل شــوند.

در این شرایط نیازی نخواهد بود که ترمینال استارلینک در مجاورت فیزیکی کاربر قرار داشــته باشد. در ادامه این گزارش آمده است: «از آنجا که سرورهای VPN داخل کشور به‌سادگی با تحلیل ترافیک ازسوی وزارت ارتباطات قابل شناسایی اســت، امکان نظارت (کنترل) و محدود و مسدودسازی ارائه‌دهنده آن VPN وجود دارد.»البته این نکته هم ذکر شده است که امکان موقت خواهد بود، زیرا با هرچه فراگیرتر شدن این تکنولوژی و استفاده بیشتر از آن توسط کاربران کنترل و نظارت کردن بسیار سخت خواهد شد.

فراگیری اینترنت ماهواره‌ای موانع مختلف حقوقی، اقتصادی و فنی دارد
در این گزارش محدودیت‌ها و چالش‌های پیش روی فراگیر شدن اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین برای استفاده خانگی به سه دسته فنی، اقتصادی و حقوقی تقسیم شده است. برخی چالش‌های حقوقی که در این زمینه وجود دارد و بر سر راه استفاده فراگیر از این فناوری مانع‌تراشی می‌کند، در این گزارش ذکر شده است. اولین نکته مساله حقوق سرزمینی است: «یکی از موانع قانونــی مهمی که ماهواره‌های مخابراتی غیردولتی با آن مواجه هســتند، موضوع به رســمیت شــناختن و حقوق سرزمینی اســت. طبق معاهدات بین‌المللی، دولت‌ها مجاز به جلوگیــری یا مخالفت با حرکــت ماهواره‌های غیرنظامی بر فراز سرزمین‌های خود نیستند. با این حال، آن‌ها توانایی اعمال کنترل بر دسترسی به سیگنال‌های ماهواره‌ای و استفاده از خدمات ارتباطی ماهواره‌ای توسط کاربران داخلی را دارند که این اختیار براساس حقوق سرزمینی آن‌هاست.»

«محدودیت اصل عدم مداخله» دومین موضوع حقوقی است که در تشریح موانع حقوقی به آن اشاره شده است: «اصل عدم مداخله ارتباط تنگاتنگی با ممنوعیت توسل به زور و حمایت از حاکمیت دولت دارد. این مبتنی بر احترام به حاکمیت اصل در حقوق بین‌الملل عرفی محتوای ســرزمینی یک دولت و برابری حاکمیت کشورهاست.»

اینترنت ماهواره‌ای نباید اصل حاکمیت دولت‌ها را نقض کند
با توجه به ماهیت و ویژگی‌هایی که اینترنت ماهواره‌ای دارد، این نگرانی احساس می‌شود که اصل حاکمیت و مداخله در امور داخلی یک کشور، که حق منحصربه‌فرد آن کشور است نقض شود. در این گزارش تصریح شده است که نقض این اصل از طریق اینترنت ماهواره‌ای از منظر حقوق بین‌الملل ممنوع اســت و دولت ناقض این اصل، مسئول اقدامات خود محسوب می‌شود.

«محدودیت مسئولیت کشــورها از طریق اصل مراقبت مقتضی» مورد حقوقی دیگری است که در موضوع فراگیری اینترنت ماهواره‌ای مورد توجه مرکز پژوهش‌ها قرار گرفته است. در توضیح این اصل آمده است: «هر دولتی موظف است اجازه ندهد که آگاهانه از قلمرواش برای اعمال ناقض حقوق سایر دولت‌ها استفاده شود.«
در کنار مسائل حقوقی، هزینه بالای اشتراک ماهیانه و تجهیزات اتصال، عدم امکان دریافت خدمات و پرداخت ریالی برای خرید اشــتراک ماهیانه به دلیل تحریم از جمله موانع اقتصادی توسعه و فراگیر شدن اینترنت ماهواره‌ای در کشور ذکر شده است.

وجود زباله‌های فضایی در مدار پایین، میزان تاخیر بسیار بالا نسبت به نسل جدید اینترنت زمینی (فیبر نوری)، محدودیت آسمان تاریک و آرام، قابلیت ردیابی محل قرارگیری پایانه (ترمینال) و ارتباط آن با ماهواره نیز از جمله دشواری‌های مربوط به فراگیر شدن این تکنولوژی است.

استارلینک در کدام کشورها فعال است؟
«در حال حاضر با توجه به عدم اتمام پروژه اسپیس ایکس بیش از ۸۰ درصد کاربران اینترنــت ماهواره‌ای مدار پایین بزرگ در آمریکای شمالی، ۱۸ درصد در استرالیا، نیوزیلند و اروپا و تنها کمتر از ۲ درصد در مناطق دیگر جهان مستقرند.»

بر اساس اطلاعات موجود در این گزارش استارلینک در چند کشور از رگوالتور دولتی مجوز ارائه سرویس گرفته است. در آسیا فقط ژاپن این مجوز را ارائه کرده است. در اقیانوسیه کشورهای استرالیا، نیوزلند و جزایر تونگا؛ در آمریکای جنوبی سه کشور برزیل، شیلی و کلمبیا؛ در آمریکای شمالی کشورهای ایالات متحده آمریکا، کانادا، مکزیک، جمهوری دومینیکن، پورتوریکو و جامائیکا؛ در اروپا بسیاری از کشورها از جمله انگلیس، آلمان، فرانسه، اتریش، هلند و…؛ در قاره آفریقا اما هنوز هیچ کشوری مجوزی برای فعالیت استارلینک صادر نکرده است.

طبق اطلاعات موجود در این گزارش، روسیه سخت‌گیرانه‌ترین موضع را نسبت به اینترنت ماهواره‌ای اتخاذ کرده است. «از میان کشورهای جهان، روسیه تاکنون موضع تهاجمی‌تری برای مقابله با اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین و استفاده از آن اتخاذ کرده است. اواخر سال ۲۰۲۰ دولت روسیه، لایحه‌ای را به مجلس دومای این کشور ارائه کرده است که در آن تصریح شده تمام گونه‌های اتصال به شبکه جهانی اینترنت که در اختیار دولت است، باید از مجرای قانونی انجام پذیرد. بنابراین اتصال مستقیم به خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین بدون مجوز، غیرقانونی و تهدیدی برای امنیت ملی این کشور تلقی شده است.»

همچنین، در روسیه برای افرادی که به اتصال به ماهواره‌های مدار پایین اقدام می‌کنند، جریمه مالی در نظر گرفته شده است. این جریمه برای اشخاص حقیقی تا ۵۰۰ دلار و برای اشخاص حقوقی تا ۱۳۵۰۰ دلار است. در چین هم با وجود این که دولت این کشور تا امروز موضع رسمی خود در خصوص این فناوری روز دنیا را اعلام نکرده است اما اجازه فروش خدمات و تجهیزات استارلینک در این کشور صادر نشده است.

ایجاد مزیت‌های رقابتی برای اینترنت زمینی
در این گزارش ایجاد مزیت‌های رقابتی برای اینترنت زمینی در برابر اینترنت ماهواره‌ای به‌عنوان یکی از راهکارهای مواجهه با این فناوری جدید در نظر گرفته شده است. از جمله روش‌ها برای ایجاد این مزیت رقابتی عبارتند از: ارتقای کیفیت دسترسی زمینی به اینترنت از طریق هوشمندسازی دسترسی به خدمات و محتوا، کاهش تعرفه‌های اتصال به اینترنت از طریق شبکه سیار و ثابت، ارتقای کیفیت اتصال به اینترنت در شبکه ثابت و سیار از طریق حمایت از توسعه G5 و فیبرنوری، الزام اپراتورهای مخابراتی به پوشــش باکیفیت مناطق روستایی.