لاتاری خودرو در ایران؛ بازی ناعادلانه با امید‌های مردم

گروه اقتصادی: تصور کنید در کشوری که آن را قدرت اول منطقه و پسر بزرگ خاورمیانه می‌خوانند، زیست می‌کنید؛ اما با داشتن منابع عظیم انرژی و ظرفیت بالای صنعتی، برای خرید یک خودروی ملی آن هم با نازل‌ترین کیفیت، باید وارد صف قرعه کشی شوید. در یک لاتاری که حدود ۳ میلیون نفر امکان ثبت نام دارند و تنها ۶ درصد از آن‌ها شانس برنده شدن!

به گزارش اقتصاد۲۴،این وضعیت برای مصرف‌کنندگان ایرانی در حالی رخ می‌دهد که کمپانی‌های بزرگ جهانی نظیر فولکس واگن، مرسدس بنز و تویوتا نه تنها خودروی مورد نظر مشتریان خود را بدون نیاز به قرعه کشی در دسترس قرار می‌دهند، بلکه با استفاده از سیستم‌های پیشرفته توزیع و مدیریت زنجیره تأمین، تجربه‌ای بی‌نقص و شفاف در تحویل خودرو ایجاد می‌کنند. این مقایسه یک پیام واضح دارد: سیستم تحویل خودرو در ایران، به طرز فاجعه‌باری ناکارآمد و قدیمی است!

فولکس واگن؛ نمونه‌ای از یک سیستم مدرن و کارآمد
فولکس واگن، به عنوان یکی از بزرگترین خودروسازان دنیا، سیستم تحویل بسیار منظم و مشتری‌محوری دارد. خریداران به‌طور معمول می‌توانند به راحتی از میان چندین مدل و آپشن‌های شخصی‌سازی شده انتخاب کنند و تحویل خودرو در یک بازه زمانی معین و کوتاه (معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه) انجام می‌شود. این شرکت از فرآیندهای پیشرفته‌ای بهره می‌برد که به مشتریان این امکان را می‌دهد تا خودروی سفارشی خود را با کمترین میزان انتظار دریافت کنند.

سیستم‌های ردیابی پیشرفته و سیستم تحویل مستقیم از کارخانه در فولکس واگن، تجربه‌ای منحصر به فرد برای مشتریان فراهم می‌کند. یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های فولکس واگن، مرکز تحویل خودرو در شهر ولفسبورگ آلمان است که به یکی از جاذبه‌های گردشگری این کشور تبدیل شده است. در این مرکز، خودروهای مشتریان به صورت روباتیکی در برج‌های شیشه‌ای نگهداری و آماده تحویل می‌شوند و مشتریان می‌توانند در فرآیندی ساده و شفاف، خودروی خود را در کمتر از چند هفته دریافت کنند. در سال ۲۰۱۹، بیش از نیم میلیون خودرو در این مرکز تحویل داده شد. حال اگر این سیستم را با وضعیت قرعه کشی در ایران مقایسه کنیم، به وضوح مشاهده می‌کنیم که ایران خودرو و سایر خودروسازان داخلی، حتی در تصور نیز نمی‌توانند به این سطح از خدمات نزدیک شوند.

مرسدس بنز؛ تحویل شخصی‌سازی شده و بی‌عیب
مرسدس بنز، غول خودروسازی آلمان، به دلیل خودروهای لوکس خود در سراسر جهان شناخته شده است. اما آنچه مرسدس را متمایز می‌کند، نحوه ارائه خدمات تحویل است که به‌طور کامل برای هر مشتری شخصی‌سازی می‌شود. مشتریان می‌توانند از ابتدا تا انتهای فرآیند سفارش و تحویل خودرو را مطابق با سلیقه و نیاز خود مدیریت کنند. این شرکت حتی این امکان را برای مشتریان فراهم کرده است که از خانه خود فرآیند تحویل را پیگیری کنند. مشتری می‌تواند با ورود به سیستم آنلاین مرسدس بنز، اطلاعات دقیق درباره زمان و نحوه تحویل را مشاهده کند و حتی تغییراتی در محل تحویل اعمال کند.

مرسدس بنز با ارائه چنین خدماتی نه تنها مشتری را راضی می‌کند، بلکه سطحی از مسئولیت‌پذیری و شفافیت را ارائه می‌دهد که در ایران حتی یک تصور دور از ذهن است.یکی از ویژگی‌های بارز مرسدس بنز این است که در صورت بروز هرگونه تاخیر، مشتریان از برنامه دقیق تحویل و دلایل تاخیر مطلع می‌شوند. این شفافیت و مسئولیت‌پذیری در تضاد کامل با وضعیت در ایران است که مشتریان ماه‌ها در انتظار نتایج قرعه کشی باقی می‌مانند، بدون هیچ تضمینی برای تحویل خودرو

تویوتا، الگویی از تولید ناب و تحویل بهینه
تویوتا، یکی از پیشگامان صنعت خودروسازی در جهان، نیز سیستم‌های پیشرفته‌ای برای تحویل خودروهای خود دارد. این شرکت با بهره‌گیری از مدل تولید ناب (Toyota Production System)، نه تنها زمان تحویل خودرو را به حداقل رسانده بلکه فرآیندهای تولید و تحویل را نیز بهینه‌سازی کرده است. در ژاپن، مشتریان به طور معمول خودروهای سفارشی خود را ظرف مدت ۳ تا ۶ هفته تحویل می‌گیرند.

علاوه بر این، تویوتا سیستم‌های ردیابی دقیق برای مشتریان خود فراهم کرده تا هر لحظه بتوانند وضعیت خودروی خود را مشاهده کنند. به عنوان نمونه، در سال ۲۰۲۱، تویوتا توانست بیش از ۹ میلیون خودرو را در سراسر جهان به مشتریان تحویل دهد که نشان از کارایی بالای این کمپانی دارد. در مقابل، ایران خودرو نه تنها نمی‌تواند خودروها را به موقع تحویل دهد، بلکه با ایجاد سیستم‌های ناعادلانه قرعه کشی، مشتریان را در شرایطی قرار می‌دهد که تحویل خودرو به یک مسئله شانسی تبدیل شده است.

ایران؛ فاجعه‌ای به نام قرعه کشی
حال که سیستم‌های تحویل در فولکس واگن، مرسدس بنز و تویوتا را مرور کردیم، بازگردیم به وضعیت اسفناک ایران. در اینجا نه از شفافیت خبری هست و نه از تحویل سریع و دقیق. سیستم قرعه کشی خودرو در ایران، به جای آنکه به راه حلی برای مدیریت تقاضا تبدیل شود، به یک بحران اجتماعی و اقتصادی بدل شده است. ایران‌ خودرو در آخرین طرح فروش خود اعلام کرد که از میان ۳ میلیون و ۵۳ هزار ثبت‌نام کننده، تنها ۳۵ هزار نفر موفق به دریافت خودرو شده‌اند؛ یعنی کمتر از ۶ درصد از شرکت‌کنندگان به خودرو دسترسی خواهند داشت.

این وضعیت نه تنها باعث سرخوردگی اجتماعی شده، بلکه شکاف بین اقشار مختلف جامعه را نیز تعمیق می‌کند. از یک سو، خوش‌شانس‌ها با قیمت کارخانه خودرو خریداری می‌کنند و از سوی دیگر، باقی افراد باید با قیمت‌های کاذب در بازار آزاد دست و پنجه نرم کنند. اما چرا این سیستم تا این حد ناکارآمد و ناعادلانه است؟

سیستم ناکارآمد یا عدم مدیریت فروش خودرو؟
 با نگاه دقیق به آمار، به وضوح مشخص است که تقاضا برای خودرو در ایران به طرز قابل توجهی بیشتر از عرضه است. ایران‌ خودرو در طرح اخیر خود با وجود عرضه ۱۱۵ هزار خودرو، بیش از ۳ میلیون متقاضی داشت که بیش از نیمی از این تقاضاها به مصرف‌کنندگان عادی اختصاص یافته بود. این عدم تناسب بین تقاضا و عرضه، خود هشداری است که نشان می‌دهد سیاست‌های فعلی دولت و خودروسازان داخلی به درستی تنظیم نشده‌اند. به گفته کارشناسان، این روش توزیع خودرو نه تنها موجب افزایش اعتماد مردم به دولت نمی‌شود، بلکه باعث ایجاد سرخوردگی اجتماعی و نارضایتی عمومی نیز شده است.

تبعیض در توزیع خودرو، خوش‌شانس‌ها و بازندگان
یکی از پرسش‌های اساسی که ذهن بسیاری از مردم را به خود مشغول کرده این است که چرا برخی باید خودرو را با قیمت کارخانه بخرند و دیگران مجبور به خرید در بازار آزاد با قیمت‌های کاذب شوند؟ این موضوع به‌ویژه زمانی دردناک‌تر می‌شود که نگاهی به آمار تعداد برندگان بیاندازیم. از ۳ میلیون ثبت‌نام‌کننده، تنها ۳۵ هزار نفر خودرو دریافت می‌کنند، در حالی که بقیه تنها ناامیدی و سرخوردگی را تجربه خواهند کرد. این تبعیض در دسترسی به خودرو باعث شده تا عده‌ای از جامعه‌شناسان این وضعیت را نشانه‌ای از ناکارآمدی سیاست‌های دولت بدانند. این سیستم، به جای حل مشکلات، صرفاً نابرابری را تقویت می‌کند و باعث ایجاد دوگانه خوش‌شانس‌ها و بازندگان در جامعه می‌شود.

تحویل با تأخیر و شرایط نامعلوم
یکی از مشکلات اساسی دیگر این سیستم، زمان طولانی تحویل خودرو است. طبق اعلام ایران‌ خودرو، موعد تحویل محصولات عرضه‌شده در این طرح فروش، نیمه دوم سال ۱۴۰۳ خواهد بود؛ یعنی شرکت‌کنندگان باید حداقل یک سال منتظر تحویل خودروی خود باشند. این در حالی است که بسیاری از مشتریان در این بازه زمانی با مشکلات اقتصادی و نوسانات قیمت مواجه خواهند شد، اما همچنان باید به قرارداد خود پایبند بمانند.

این وضعیت به خصوص برای کسانی که در روش پیش‌فروش شرکت کرده‌اند، ناعادلانه‌تر است. تحویل خودرو برای این گروه ممکن است چهار تا شش ماه پس از انعقاد قرارداد طول بکشد، و این در حالی است که شرایط اقتصادی کشور می‌تواند در این مدت تغییرات زیادی داشته باشد و قدرت خرید مشتریان کاهش یابد.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی
این سیستم ناکارآمد تحویل خودرو، تنها یک مسئله اقتصادی نیست؛ بلکه تأثیرات عمیقی بر وضعیت اجتماعی و روانی جامعه نیز دارد. مردم به دلیل عدم دسترسی عادلانه به این نوع از کالاها مانند خودرو، اعتماد خود به دولت و نهادهای دولتی را از دست می‌دهند. این بی‌اعتمادی به گفته برخی از کارشناسان، به بحران‌های اجتماعی بزرگتری منجر خواهد شد. به خصوص در شرایطی که بسیاری از مردم برای تأمین نیازهای روزمره خود با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند، چنین سیاست‌هایی باعث افزایش نارضایتی عمومی و تشدید احساس نابرابری می‌شود. اما سؤال اصلی اینجاست: آیا ادامه این سیستم قرعه کشی خودرو به نفع مردم است؟ پاسخ به وضوح نه است. این روش به جای آنکه راه‌حلی برای مدیریت تقاضا باشد، به یک منبع بحران و نارضایتی اجتماعی تبدیل شده است. دولت و خودروسازان باید به جای تکیه بر سیستم‌های ناکارآمد و ناعادلانه، به دنبال راه‌حل‌های ساختاری و بلندمدت باشند که نیازهای واقعی جامعه را برطرف کند.

دلایل شکست سیستم ایران خودرو
سیستم قرعه کشی و عدم توانایی در تحویل به موقع خودرو به چندین عامل بازمی‌گردد. نخست، عدم شفافیت در مدیریت زنجیره تأمین و تولید است. بسیاری از قطعات و مواد اولیه برای تولید خودرو در ایران یا از خارج وارد می‌شوند یا به دلیل تحریم‌ها با مشکل تأمین مواجه هستند. دوم، فساد سیستماتیک و نبود رقابت واقعی در صنعت خودروسازی داخلی است که مانع از بهبود کیفیت و کارایی فرآیندهای تولید و تحویل می‌شود. سوم، تقاضای بالا و عدم توانایی تولید کافی.

با توجه به محدودیت‌های تولیدی ایران خودرو و سایر خودروسازان داخلی، تقاضا برای خودروهای داخلی بسیار بیشتر از عرضه است. این موضوع باعث شده است که سیستم قرعه کشی به عنوان راه‌حلی برای مدیریت تقاضا معرفی شود، اما در حقیقت این راه‌حل به جای مدیریت صحیح تقاضا، نارضایتی و بحران ایجاد کرده است.

ضرورت تغییرات ساختاری در سیستم فروش خودرو در کشور
در حالی که خودروسازان بزرگ جهان از تکنولوژی‌های پیشرفته و سیستم‌های کارآمد برای تحویل خودرو استفاده می‌کنند، سیستم ناکارآمد و غیرشفاف ایران خودرو نشان از نیاز فوری به اصلاحات بنیادین دارد. با وجود منابع عظیم داخلی و نیروی انسانی توانمند، ایران به دلیل مشکلات ساختاری، فساد و مدیریت ضعیف، از ارائه خدمات مناسب به مشتریان خود بازمانده است. برای خروج از این بحران، ضروری است که خودروسازان داخلی از تجربیات و الگوهای جهانی بهره گیرند و سیستم‌های توزیع و تحویل خود را بهبود بخشند تا بتوانند به سطح استانداردهای جهانی نزدیک شوند.