عبور از دروازه تاریخ؛ اشغال قزوین و کشف پلوتونیوم

به گزارش ایسنا، امروز ۱۷ آبان ۱۴۰۳ به اهم مناسبت‌ها و اتفاقات تاریخیِ این روز می‌پردازیم.

اشغال قزوین توسط سپاهیان روس – ۱۲۹۴

طی جنگ ‌جهانی اول با وجودی که صدراعظم وقت احمد شاه قاجار بی‌طرفی ایران را اعلام کرد، اما این کشور به محل جولان و تهاجم نظامی، سیاسی و تبلیغاتی نیروهای روس، انگلیس، آلمان و عثمانی تبدیل شد.

کنسولگری‌های اروپا در شهرهای ایران به دژهای مسلح بیشتر شباهت داشتند تا اقامتگاه‌های نمایندگان سیاسی. از کنسولگری روس ۲۰۰ قزاق و ۵۰ سرباز پیاده، از کنسولگری انگلیس ۱۰۰ سرباز انگلیسی و ۵۰ سرباز هندی و از کنسولگری آلمان ده‌ها نظامی آلمانی محافظت می‌کردند.

اشغال ایران به تدریج در سال ۱۲۹۳ آغاز شد و با جنگ جهانی اول رسما درگیر جنگ شد. انگلیسی‌ها و روس‌ها در این سال که سال آغازین جنگ اول جهانی بود با رؤسای قبایل مراوده مستقیم داشتند و بر راه‌های اصلی کشور نظارت می‌کردند و در شهرهای شمالی و جنوبی ایران سربازخانه داشتند.

در خرداد ۱۲۹۴ قوای روس به سوی تهران راه افتادند و در مرداد قوای انگلیس بوشهر را اشغال کردند. در شهریور رئیسعلی دلواری در جریان مقاومت دلیرانه تنگستانی‌ها در برابر پیشروی نظامیان انگلیسی به شهادت رسید.

نظامیان روس ۱۷ آبان ۱۲۹۴ به قزوین رسیدند و تهران در آستانه سقوط قرار گرفت. آنان از یکسو پس از اشغال کرج به سمت تهران به راه افتادند و از سوی دیگر ستون‌هایی از نیروهای نظامی روس از مرزهای شمالی ایران عبور کرده و وارد انزلی شدند.

محاکمه دکتر محمد مصدق- ۱۳۳۲

دکتر محمد مصدق نخست‌وزیرِ عزل شده توسط محمدرضا پهلوی، یک روز پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ توسط سرتیپ حسین آزموده دادستان جدید ارتش شاهنشاهی بازداشت شد. او به همراه جمعی از همفکرانش در دولت و مجلس راهی زندان شدند.

بازجویی و محاکمه دکتر محمد مصدق و تیمسار محمدتقی ریاحی رییس ستاد مشترک ارتش توسط دادگاه نظامی در تاریخ هفدهم آبان ۱۳۳۲ آغاز شد و بعد از ۳۵ جلسه محکوم شدند. اتهام آنان سوء قصد به منظور بر هم زدن اساس حکومت و تاج و تخت سلطنت و تحریک مردم به مسلح شدن بر ضد قدرت سلطنت بود.

ریاست دادگاه با سرلشکر نصرالله مقبلی و هیات نظامی شامل سرتیپ حمید شیروانی، سرتیپ محمود افشارپور، سرتیپ محمدعلی خزاعی و سرتیپ تیمور بختیار بودند. سرهنگ جلیل بزرگمهر نیز وکیل تسخیری دکتر مصدق بود.

در طول جلسات بازجویی و محاکمه بارها و بارها مصدق و ریاحی توسط سرتیپ حسین آزموده دادستان وقت ارتش مورد اهانت قرار گرفتند و در عین حال هر دو حرف‌های ناگفته بسیار را بیان کردند.

دادگاه در نهایت دکتر مصدق را به ۳ سال حبس و ۱۰ سال تبعید به به زادگاهش احمدآباد تبعید شد. تیمسار ریاحی نیز به ۳ سال حبس محکوم شد.

دکتر مصدق پس از تحمل رنج تبعید و تنهایی در بهمن ۱۳۴۵ در ۸۴ سالگی درگذشت و در همانجا دفن شد.

بعدازظهر امروز محاکمه دکتر محمد مصدق و سرتیپ تقی ریاحی در سلطنت آباد در دادگاه نظامی برای رسیدگی به وقایع ۲۵ تا ۲۸ مرداد آغاز گردید. (۱۳۳۲ ش)

دستور امام خمینی برای مذاکره نکردن با فرستاده کارتر-  ۱۳۵۸

روز ۱۳ آبان ۵۸ لانه جاسوسی آمریکا از سوی دانشجویان پیرو خط امام اشغال شد و با حمایت بنیاگذار جمهوری اسلامی، مهندس مهدی بازرگان و کابینه‌اش ۲ روز بعد استعفای خود را تسلیم امام کرد و ایشان این استعفا را در حالی پذیرفت که آنان انتظار داشتند امام مانند دفعات قبل با استعفای آنها مخالفت کنند و دولت موقت دانشجویان را برای آزادی گروگانها تحت فشار قرار می‌دهد.

امام خمینی با قبول استعفای دولت حکومت را تا تشکیل اولین مجلس و دولت، به شورای انقلاب اسلامی سپرد. ترکیب شورای انقلاب هم مرکب از عناصر میانه‌رو، تندرو، روحانی و غیر روحانی بود.

در چنین شرایطی برخی گروه‌های سیاسی تصمیم گرفتند با نماینده کارتر که به تازگی وارد ایران شده بود مذاکراتی داشته باشد که امام خمینی در پیامی مکتوب آنان را از این کار بر حذر داشت.

امام در این پیام تاکید کردند: «از قرار اطلاع، نمایندگان ویژه کارتر در راه ایران هستند و تصمیم دارند به قم آمده و با اینجانب ملاقات نمایند لهذا لازم می‌دانم متذکر شوم دولت امریکا که با نگهداری شاه اعلام مخالفت آشکار با ایران را نموده است و از طرفی دیگر آنطور که گفته شده است سفارت امریکا در ایران محل جاسوسی دشمنان ما علیه نهضت مقدس اسلامی است لذا ملاقات با من به هیچ وجه برای نمایندگان ویژه ممکن نیست و علاوه بر این: ۱- اعضای شورای انقلاب به هیچ وجه نباید با آنان ملاقات نمایند. ۲- هیچیک از مقامات مسئول حق ملاقات با آنان را ندارند. ۳- اگر چنانچه امریکا شاه مخلوع این دشمن شماره یک ملت عزیز ما را به ایران تحویل دهد و دست از جاسوسی بر ضد نهضت ما بردارد راه مذاکره در موضع بعضی از روابطی که به نفع ملت است باز می باشد.

درگذشت پدر داستان‌نویسی نوین ایران- ۱۳۷۶

سید محمدعلی جمالزاده در سال ۱۲۷۰  در اصفهان به دنیا آمد. پدرش سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی همدانی از پر نفوذترین مبلغان مذهبی دوران مشروطه بود و نقش مهمی در نهضت داشت.

محمدعلی در جوانی همگام با پدر و حتی بعد از آن، از فعالان نهضیت مشروطیت به شمار رفت که یکی از دلایل این حضور ضد استبدادی، دستگیری و قتل پدرش در جریان مشروطیت به دست عمّال محمدعلی شاه‌ بود.

محمدعلی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، راهی بیروت و سپس پاریس شد و در فرانسه در رشته حقوق فارغ التحصیل شد. در ۲۲ سالگی در حالی که بسیاری از مناطق ایران بی‌طرف در جریان جنگ جهانی اول به اشغال دولت‌های روس و انگلیس و عثمانی درآمده بود به کرمانشاه رفت و ارتش کوچکی از کردها برای جنگ با متفقین به وجود آورد اما خیلی زود این کار را رها کرد و راهی برلین در آلمان شد.

جمالزاده سپس به مدت ۲۵ سال در دفتر بین‌المللی کار در ژنو شروع به فعالیت نمود و در کنار آن به مطالعات وسیعی دست زد. با فرا رسیدن شهریور ۱۳۲۰ حیات ادبی جمالزاده شروع شد و چند داستان از او در تهران به چاپ رسید.

نخستین کتاب جمالزاده «یکی بود، یکی نبود» نام داشت. این کتاب ولوله‌ای در بین خوانندگان فارسی زبان انداخت، چرا که او برخلاف عادت معمول نویسندگان معاصرش، در داستان خود از لغات و اصطلاحات روزمره مردم استفاده کرد و از دشوارنویسی پرهیز کرد. این ویژگی خاص نوشته‌های اوست.

گنج شایگان، صحرای محشر، خاک و آدم و دشمن ملت از جمله کتاب‌های جمالزاده است. تعدد کتاب‌های داستان جمال‌زاده موجب شد او به عنوان پدر داستان‌نویسی ایران معروف شود.

محمدعلی جمالزاده سرانجام در حالی که در حدود ۹۰ سال در اروپا می‌زیست ولی همیشه قلبش برای وطن می‌تپید، در ۱۷ آبان ۱۳۷۶ برابر با ۸ نوامبر ۱۹۷۷ پس از عمری طولانی در ۱۰۶ سالگی درگذشت و در ژنو به خاک سپرده شد.

رویدادهای مهم این روز در تقویم هجری قمری به شرح زیر است:

ولادت حضرت زینب (س) و روز پرستار- سال پنجم

زینب در لغت به معنای درخت نیکو منظر آمده و گاهی به معنای زینت پدر است. حضرت علی(ع) دو یا سه دختر به نام زینب داشتند و دختر بزرگ آن حضرت «زینب کبری» نام داشت. این بانوی گرانقدر در واقعه عاشورای سال ۶۱ هجری به همراه برادرش حضرت حسین(ع) در کربلا حاضر بود.

حضرت زینب (س) از زنان فاضله، عالمه و شجاع تاریخ است و فضایل آن بانو و جلالت شأنش بسیار والاست. آن حضرت، همسر پسر عمویش عبداللَّه بن جعفر بن ابی‌طالب بود و ۵ فرزند داشت.

ایشان هنگام عزیمت برادرش به عراق، برادر را همراهی کرد و در واقعه‌ی کربلا دو پسرش به نام‌های محمد و عَون را تقدیم برادر کرد. حضرت زینب از سوی امام حسین(ع) سرپرستی اهل‌بیتِ آن حضرت و حفظ و نگهداریِ مقام ولایت کبری و برادر دیگرش  امام سجاد(ع) را که آن زمان بیماری بودند را برعهده داشت.

شیر زن کربلا با روحیه‌ای قوی و شهامت زایدالوصف خود توانست آن امانت بزرگ را در آن شرایط سخت و سنگین اسارت به درستی و شایستگی به منزل رساند.

خطبه‌های مردانه و رسواکننده‌ی حضرت زینب(س) در مجلسِ ستم عُبیداللَّه بن زیاد در کوفه و یزید بن معاویه در شام که کاخ ظلم و جورِ فرعون زمان را به لرزه در آورد، شهره‌ی تاریخ است.

تولد آیت‌الله موسوی اصفهانی- سال ۱۳۰۱

حاجی میرزا محمدتقی بن میرزا عبد الرزاق بن مبرزا عبد الجواد موسوی اصفهانی از خاندان علم و سیادت و از سادات با فضل و فضیلت اصفهان، امام جماعت مسجد سراج‌الملک در محله احمدآباد اصفهان بود و از سادات علماء و علماء سادات و دارای مکارم اخلاقی و جلالت قدر و نبالت شأن؛ در فقه و اصول و اخبار و حدیث و شعر و ادب دارای سلیقه ممتاز و روح بلند پرواز و دارای طبع سرشار و ذوق جذاب و شیرین بود.

تولد ایشان در ۱۳۰۱ جمادی الاولی قمری در اصفهان و تحصیلاتش در مکتب پدر و علمای اعلام انشهر که چند قرن سابقه علمی داشته پایان یافته و علمای بزرگ را مانند مرحوم حاجی سید ابوالقاسم بن سید محمد باقر حسینی دهکردی و مرحوم آخوند ملا عبد الکریم بن حاجی ملا مهدی جزی مولف کتاب تذکره القبور درک نموده اند.

آیت‌الله سید محمدتقی موسوی اصفهانی در سال ۱۳۴۸ قمری در بیمارستان انگلیسی‌ها در اصفهان (بیمارستان حضرت عیسی بن مریم) مسموم شد و به شهادت رسید.

از ایشان کتابهای متعددی به جا مانده است که آن مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم معروف‌ترین آنهاست.  این کتاب به دستور امام زمان عجل الله تعالی فرجه نوشته شد و بارها تجدید چاپ شد.

رویدادهای مهم این روز در تقویم میلادی به شرح زیر است:

چاپ اولین روزنامه در لندن(۱۶۶۵م)

در سال ۱۶۶۵ میلادی آکسفورد گزت که بعدها با عنوان لندن گزت چاپ شد با عنوان قدیمی‌ترین روزنامه جهان که همچنان چاپ می‌شود برای اولین بار منتشر شد.

لندن گزت روزنامه‌ای است که در سال ۱۶۶۵ میلادی در بریتانیا منتشر شد که در آغاز آکسفورد گزت خوانده می‌شد. آکسفورد گزت در آکسفورد یعنی در جایی که دربار انگلستان از ترس طاعون در آنجا مستقر شده بود، منتشر می‌شد. اما وقتی دربار پس از یک سال به پایتخت بازگشت، این روزنامه نیز نام خود را به لندن گزت تغییر داد.

تولد ماری ‌کوری کاشف رادیوم و پلوتونیوم – ۱۸۶۷

ماری کوری در سال ۱۸۶۷ در لهستان متولد شد. او با حافظه خارق‌العاده‌اش به عنوان یک کودک، مردم را شگفت‌زده کرد و خواندن را وقتی ۴ سالش بود، آموخت. پدرش پروفسور علوم بود و ابزارهایی که در جعبه شیشه‌ای نگهداری می‌کرد، ماری را مجذوب کرد.

او رؤیای دانشمند شدن را در سر می‌پروراند. در سن ۱۸ سالگی به دلیل فقر خانوادگی معلم سرخانه شد و به خواهرش برای درس خواندن در پاریس کمک مالی کرد. بعدها خواهرش نیز او را در تحصیل یاری نمود.

در آن زمان در لهستان دانشگاهی برای دختران وجود نداشت بنابراین در سال ۱۸۹۱ به دانشگاه سوربن در پاریس رفت. ماری به قدری فقیر بود که تنها نان و کره می‌خورد و لباسهای کهنه‌ای را که با خود از Warsaw آورده بود، می‌پوشید. هر روز تا ساعت ۱۰ شب در کتابخانه درس می‌خواند و پس از آن به اتاق سرد کوچکش می‌رفت و تا ساعت ۲ یا ۳ صبح درس می‌خواند.

او بعد از ۴ سال با پیِر کوری فیزیکدان مشهور در سوربن ازدواج کرد. ماری و پیر به دنبال عناصر جدید گشتند. آنها سنگ معدن اورانیوم را آسیاب کردند، سپس آن را جوشاندند و با اسیدها و سایر مواد شیمیایی مورد آزمایش قرار دادند.

سرانجام پس از ۴ سال کار سخت و مصرف چندین تن‌ سنگ معدن، یک دهم گرم رادیوم خالص به دست آوردند. بدین ترتیب، آنها نخستین عنصر رادیواکتیو را کشف کرده بودند. در سال ۱۹۰۳ ماری، پیر و یک دانشمند دیگر به نام Henry Becquerel به دلیل کشف رادیوم و مطالعه رادیواکتیویته، جایزه نوبل را در فیزیک از آن خود کردند.

ماری کوری اولین زنی بود که جایزه نوبل فیزیک را می برد. بعدها او یک جایزه نوبل دیگر هم در شیمی دریافت کرد.

در زمان جنگ جهانی اول، ماری بر روی اشعه‌های X کار می‌کرد. او باور داشت که آنها می‌توانند در درمان بیماریهایی مانند سرطان موثر باشند.

۷ سال طول کشید تا ماری دکترایش را بگیرد و بالاخره تز دکترای خود را در سال ۱۹۰۴ نوشت که به نوعی همان مقاله سال ۱۹۰۰ او بود.

در سال ۱۹۰۶ پیر درگذشت و در سال ۱۹۱۱ ماری دومین جایزه نوبل را در شیمی دریافت کرد. در این دوران به اندازه کافی معروف شده بود و به همین دلیل، دولت فرانسه پول کافی در اختیارش قرار داد و سرانجام آزمایشگاه بزرگی به ماری اعطا شد. وی در سال ۱۹۳۴ در آسایشگاه کناره‌های آلپ، درگذشت.

انقلاب بلشویکها در روسیه – ۱۹۱۷

از اوایل سال ۱۹۱۷ اعتصاباتی در روسیه شروع شد که آغازگر انقلاب مشهور روسیه بود. در نتیجه این اعتراضات، تزار نیکولای دوم برکنار شد و حکومتِ موقت جانشین وی نیز توسط بلشویک‌ها سرنگون شد.

سرانجام کمونیست‌ها به رهبری لنین با تصرف مراکز و مؤسسات دولتی، قدرت را به دست گرفتند. کمونیست‌ها در سرزمین‌های پهناوری که شامل روسیه و ۱۴ جمهوری خودمختار دیگر در اروپای شرقی، قفقاز و آسیای میانه بود، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی را تشکیل دادند و بیش از ۷۰ سال حکومت کردند.

لازم به ذکر است که آغاز انقلاب کمونیستی در روسیه براساس تقویم رایج در آن زمان روسیه ۲۵ اکتبر بود که بر مبنای تاریخ جدید، هفتم نوامبر می‌باشد.

اشغال «غزه» توسط قوای بریتانیا- ۱۹۱۷

غزه در دهه ۶۳۰ میلادی پس از محاصره‌ای که طی آن جمعیت یهودیان شهر در کنار پادگان امپراطوری بیزانس از آن دفاع نمودند، به وسیله عرب‌ها تصرف شد.

اعتقاد بر این بود که در مکانی که پدربزرگ پیامبر اسلام دفن شده، این شهر به یک شهر مهم اسلامی تبدیل شده‌ است. غزه در قرن ۱۲ درگیر جنگ‌های صلیبی مسیحیان شد و در سال ۱۱۸۷ تحت کنترل مسلمانان قرار گرفت. این شهر در قرن ۱۶ بر اثر حمله عثمانی‌ها سقوط کرد و طی جنگ جهانی اول که از سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ ادامه یافت به اشغال بریتانیا درآمد.

در جنگ جهانی اول، غزه به بخشی از قیمومیت بریتانیا بر فلسطین تبدیل شد. پس از شروع جنگ اول اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۴۸، مصر کنترل غزه را به دست گرفت و نواحی اطراف آن را تسخیر کرد. مصری‌ها هرگز ساکنان آن را به عنوان شهروندان مصری نپذیرفتند و خروج آنها را از نوار غزه ممنوع کردند.

اسرائیل طی جنگ شش روزه ۱۹۶۷، این شهر را تسخیر کرد و نوار غزه به مدت ۲۷ سال پس از آن تحت اشغال اسرائیل قرار گرفت. غزه و ناحیه کوچکتری از بخش بزرگ این سرزمین توسط اسرائیل غصب شد. این موضوع باعث تراکم زیاد جمعیت و فقر در نوار غزه شد.

در آغاز قیام فلسطینی در سال ۱۹۸۷، که تحت عنوان انتفاضه اول شناخته شد، غزه مرکز ناآرامی سیاسی و رویارویی بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها شد و اوضاع اقتصادی در این شهر رو به وخامت گذاشت.

در سپتامبر ۱۹۹۳، رهبران اسرائیل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین توافق‌نامه اسلو را امضا کردند که خواستار اداره فلسطینی نوار غزه و شهر اریحا در کرانه غربی می‌شد که در می ۱۹۹۴ به مرحله اجرا درآمد. بیشتر اسرائیلی‌ها در حالی غزه را ترک کردند که اداره آن را به حکومت خودگردان فلسطین برای اداره و کنترل شهر در کنار باقی نوار غزه واگذار کردند. دولت فلسطینی به رهبری یاسر عرفات، غزه را به عنوان اولین مقر ایالتی خود برگزید.

در سپتامبر ۱۹۹۵، اسرائیل و ساف یک توافق‌نامه صلح ثانویه امضا کردند که حکومت فلسطینی را تا برخی شهرهای کرانه غربی گسترش می‌داد. این موافقت نامه نیز یک مجمع فلسطینی با ۸۸ عضو تأسیس کرد که جلسه افتتاحیه خود را در مارس ۱۹۹۶ در غزه برگزار کرد. شهردار کنونی آن سعد خرمه است.

در تقویم میلادی مناسبت‌های دیگری چون تولد آلبر کامو نویسنده معروف فرانسوی در رسال ۱۹۱۳، کودتای آرام علیه حبیب بورقیبه دیکتاتور تونس در سال ۱۹۸۷، مرگ الکساندر دوبْچک سیاست‌مدار چکسلواکی در سال ۱۹۹۲، افتتاح موزه هنر مدرن در نیویورک در سال ۱۹۲۹، ایالت کلرادو آمریکا به عنوان دومین ایالت به زنان حق رای اعطا کرد در سال ۱۸۹۳، نیو ریپابلیک هفته‌نامه‌ای آمریکایی برای اولین بار منتشر شد در سال ۱۹۱۴ و  زین العابدین بن علی رئیس جمهور تونس شد در سال ۱۹۸۷ نیز به ثبت رسیده است.

انتهای پیام