تحلیل سکانس الگوی بارتی فیلم کلوز آپ عباس کیارستمی

چکیده

فیلم کلوز آپ به نویسندگی و کارگردانی عباس کیارستمی در سال ۱۳۶۸ ساخته شده است. این فیلم نمونه موفق از سینمای رئال است. که خط داستانی مشخصی را بر اساس رتبه بندی نشریه سایت اندساوند از بین ۵۰ فیلم برتر تاریخ سینما در رتبه ۴۰ و برتر تاریخ سینما را انتخاب کردند که فیلم کلوز آپ با کسب ۳۱ رای در رتیه چهل هفتم قرار گرفت. این تحقیق در چارچوب روش کیفی با رویکرد نشانه­شناسی انجام شده است و از نظر مفاهیم و شاخصه­های تحلیلی مرسوم در مطالعات نشانه شناسی بهره گرفته است. در این تحقیق با روش تمام شماری تمام صحنه­های فیلم کلوز آب عباس کیارستمی را که شامل هشتاد صحنه است بررسی و تجزیه و تحلیل کرده­ایم به این دلیل حجم نمونه با جامعه آماری یکی است. و از روش تحلیل الگوی بارتی استفاده شد. مطابق الگوی روایی بارت، فیلم از طریق پنج رمزگان بارتی شامل رمزگان هرمونتیکی، رمزهای واحدهای کمینه معنایی یا دال­ها، رمزگان نمادین، رمزگان کنشی و  رمزگان فرهنگی یا ارجاعی تحلیل شد.

کلمات کلیدی: فیلم کلوز آپ، عباس کیارستمی، تحلیل سکانس، الگوی بارت

مقدمه

جهان امروز که آن را عصر ارتباطات و اطلاعات می­نامند، دارای شاخصه­هایی است که بارزترین آن­ها وسایل ارتباط جمعی در آن است؛ وسایلی چون روزنامه، رادیو، تلویزیون و سینما و…که با انتقال اطلاعات جدید و مبادله افکار و نظرات، زمینه را برای گسترش و پیشرفت تمدن بشری فراهم می کند. رسانه های گروهی می توانند در عرصه مقابله با بحران های اجتماعی و سیاسی و… به ایفای نقش بپردازند و در کاهش بحران های مختلف مانند بحران هویت و حوادث تهدید کننده ثبات اجتماعی، کارکرد موثر داشته باشد. طبق تحقیقات انجام شده توسط لرنرکه از چند کشور در خاورمیانه صورت گرفت، رادیو و سینما بیشتر مورد توجه افراد با سواد و پژوهشگران قرار می­گیرد و موجبات سریع در بروز دگرگونی های اجتماعی را با ایجاد احتیاجات تازه عقاید نو و بیداری سیاسی اجتماعی فراهم می کند.

در این میان سینما به عنوان یکی از جذاب ترین وسایل ارتباط جمعی توانسته است با دانش ارتباطات و نشانه شناسی برقرار کند و این نکته که سینماگران برجسته از کدام قابلیت نشانه­شناسی در نمایش جنبه های مختلف ارتباطات انسانی بهره برده اند، بسیار حائز اهمیت است؛ سینمای امروز دریچه­ای است جهت انتقال فرهنگ تفکرو عقاید به سایر اقشار جامعه که می­تواند نقش بسیار مهمی در مناسبات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بازی کند. بنابراین پژوهش و بررسی محتوی فرهنگی هر دوره نقش موثرتری در ارائه تقویت هنجارها ارزش ها ایفا می کند در این میان تحلیل های نشانه شناسی، تحلیل محتوی، تحلیل ارتباطات میان فردی یا تحلیل گفتمان آثار سینمایی پرببینده، تلاشی در جهت شناخت جنبه­هایی از فرهنگ و تغییرات فرهنگی که در این آثار معنکس شده است. فیلم کلوز آپ ساخته عباس کیارستمی درباره چگونگی ایجاد رابطه بین افراد و تقابل به دست آوردن شخصیت و منزلت اجتماعی در جامعه است؛ فیلم کلوز آپ درباره کسی است خود را را جای دیگران می بیند و می گذارد. حال باید دید که سینماگر چگونه و با چه هدف و چه علائم رمزگانی سعی در مطرح کردن دغدغه­های خود، که در واقع دغدغه های انسان امروز به آن نگاهی انداخته است و در این پژوهش مورد سعی بر فهم آن داریم. بر این هدف از این پژوهش تحلیل سکانس های فیلم کلوز آپ عباس کیارستمی با الگوی بارتی می باشد.

 

مبانی نظری پژوهش

نشانه شناسی

در متون انگلیسیsemiology وsemiotics از ریشه فارسی «سیمیا»  یا  «سیما» در فارسی نوین است  شاخه­ای  از  زبان­شناسی که به مطالعه نشانه­ها می­پردازد(وحیدی،۱۳۹۰). نشانه شناسی فنِ مطالعه شیوه­های تولید معنا در نظام­های نشانه­ای است که افراد برای مقاصد ارتباطی­شان به کار می­گیرند(باقی،۱۳۹۱). نشانه شناسان  ارتباط  را  جریان  تولید  معانی می انگارند و نشانه­های  که  ما  برای  این  منظور  به  کار  می­گیریم  کانون  توجه آنان هستند. روشن است که هر اندازه شناخت من و شما از رمزگان انطباق بیشتری با هم داشته باشد، بهتر می­توانیم حرف­های یکدیگر را درک کنیم(باقی،۱۳۹۱).

اخلاق و نظریه های اخلاقی

در عصر مدرن معیار­های اخلاقی به طور کلی با آنچه بشر به صورت سنتی قبول داشت و عمل می کرد فرق دارد. این تفاوت فقط در شکل ظاهری رفتارهای اخلاقی انسان جدید و جنبه  moral اخلاق نیست؛ بلکه اساساً ارزش­های حاکم بر زندگی او تعقیر کرده و به سبب تفاوت در نوع نگاهش به حیات این جهانی، دیدگاه و فلسفه اخلاقی او ethic دچار تحولات بنیادین  شده و به این اعتبار انسان مدرن، رویه جدیدی در رفتارهای اخلاقی را بر گزیده است. ویژگی این روند پیروی از قانون به عنوان یک امر اخلاقی است. در واقع آنچه قانون تعیین کرده است را خوب و آن چه تقبیح کرده است را بد می داند. اخلاق مدرن در غرب هر عمل خیر و خوب را اخلاقی و هر عمل زشت و شر را غیر اخلاقی گوید. اخلاق نگرشی است نظام­مند و معتدل بر اساس پایه و اصولی معین(گیدنز،۲۹،۱۳۷۷)

نسبیت گروی اخلاقی یکی از ویژگی های اخلاق دوران مدرن است. به این اعتبار ارزش­های اخلاقی نسبی اند و نمی توان آن­ها را به طور مطلق درست دانست. ممکن است ارزش­های اخلاقی در محیطی درست باشد و در محیطی غلط و ناپسند. بنابرین هیچ اصل اخلاقی صحیحی برای همه زمان­ها و همه مردم وجود ندارد و هر گروهی نسبت به حوائج و ارزش­هایش اخلاق خود را داراست و تمام آرای اخلاقی ضرورتاً منسوب به فرهنگ خاصی هستند.در نسبت اخلاقی اعلام می گردد که اصولاً اخلاق ماهیت انعطاف پذیری دارد و این انعطاف­پذیری بر حسب عوامل مختلف بیرونی است و در مقایسه دو اخلاق متفاوت نمی توان از صحت یکی و سقم دیگری سخن گفت(علی اکبری،۳۱،۱۳۸۸). در مجموع می­توان گفت اخلاقیاتی که انسان مدرن با ان سرو کار دارد، فرد محور، بر پایه­ی اصول و قوانین انسانی و نسبی استوار است. چیزی که بسیاری از منتقدین سنتی به آن اعتراض دارند.

الزام های اخلاقی بر فرد، دست کم اولا و با لذات، خارجی است، حتی اگر افراد سخنگوی این الزام ها شوند. چنان که معمولاً از طریق فرایند به اصطلاح«درونی شدن» تاحدی چنین می شود، با این حال این الزام ها صرفاً متعلق به او نیست و فقط متوجه آن­ها نمی شود. اگر افراد به الزام های اجتماعی موافق هم نباشند، باید از دیدگاه اخلاقی در نهادشان به آن­ها پایبندی داشته باشند(فرانکنا،۲۹،۱۳۸۳)

اخلاق در مقابل مصلحت اندیشی قرار می­گیرد. ممکن است مصلحت اندیشی خود فضیلت اخلاقی هم باشد. اما ویژگی دیدگاه اخلاقی این نیست که آنچه را درست یا با فضیلت است فقط بر حسب آنچه فرد می خواهد یا به سود او است تعیین کند. به بیان فروید، اخلاق و مصلحت اندیشی کوشش­های در جهت تمدید و تنظیم نهاد هستند در حالی که مصلحت اندیشی فقط کارکرد اصل واقعیت در مرحله خود است. اخلاق عملکرد، فرا خود است که صرفا در جهت تحصیل آنچه مطلوب نهاد فرد است یا حتی در جهت به دست آوردن بیشترین، علیه ارضا بر سرکوب نهاد،نمی اندیشد(فرانکنا۳۰،۱۳۸۳).

ارتباطات انسانی یا میان فردی

از نگاه دکتر حمید مولانا واژه ارتباط در علوم اجتماعی باید در بردارنده معنی دو واژه مهم باشد اول‹‹sharing›› اصل شرکت دادن یا مشارکت ،دوم ‹‹trust››یعنی علاوه بر اینکه جریان ایجاد می شود این دو فرد باید حد اقل اعتماد را نسبت به هم داشته باشند. (محسنیان راد،۱۳۸۹،۱۶). برلو در تعریف ارتباط می گوید: ارتباط برقرار کردن جستجوی پاسخ از سوی گیرنده است(برلو،۱۹۶۰، ۶۲). اسمیت ارتباط را این گونه بیان می­کند: فرایند انتقال اطلاعات، احساسات، حافظه­ها و فکرها در میان مردم (اسمیت،۱۹۸۸،۷).

میلر در کتاب روان شناسی زبان شناسی در تعریف ارتباط می نویسد: ارتباط هنگامی  روی می دهد که یک منبع پیام، علایمی از طریق پیام، علایمی را از طریق کانال به دریافت کننده­ای که مقصد محسوب می­شود ارسال کند. یک ارتباط زمانی موثر است که معنی و مفهومی را که در ذهن فرستنده است با آنچه گیرنده از آن دریافت می­کند یکی باشد یا در فرایندی متعالی تر.

سینما و ارتباطات

همان طور که می­دانیم سینما یکی از موثرترین رسانه­های قرن ماست. نه تنها می­توانید هیجان انگیزترین و تکان دهنده­ترین لحظاتی را که جلوی پرده سینما گذارانده اید به یاد اورید، بلکه احتمالا می توانید لحظاتی را در زندگی واقعی خود به خاطر بیاورید که کوشیده­اید به اندازه آدم­های روی پرده، از خود گذشته، خشن یا مهربان باشید. شیوه لباس پوشیدن یا آرایش مویمان، شکل حرف زدن و رفتارمان، چیزهایی که به آن اعتقاد داریم یا به آن به دیده شک نگریم- فیلم در شکل دادن به همه جنبه­های که به آن اعتقاد داریم یا به آن دیده شک می نگریم- فیلم در شکل دادن به همه جنبه های زندگیمان نقش دارد- فیلم های سینمایی همچنین فرصت تجربه­های زیبا شناختی ارزشمند، شناخت فرهنگ­های دیگر و آشنایی با راه­های نوین اندیشیدن را برای ما فراهم می­کند(دیوید بوردول،کریستین تامسون۱۳۸۳).

سینما اختراع صنعتی که به هنر هفتم تبدیل شد. چرا که از شش هنر قبل استفاده کرد تا خواسته­های خود را با صدای بلندتری به گوش مخاطبانش برساند، محتوای سینمای ایران با مسائل و رویدادهای روز جامعه پیوند عمیقی دارد. یکی از دلایل آن آزادی نسبی است که در تلویزیون به عنوان رسانه عمومی نیست. بنابراین باز نمای دقیق تری  از جامعه ایرانی نشان داده می شود. تغییر نقش افراد جامعه و سبک زندگی بخصوص طبقه متوسط تاثیر عمیق و بزرگی بر مردم داشته است که تجربیات زیستی آنان را شکل می­دهد. کیفیت این تاثیرات و تجربیات زیستی بسیار مهم است، چرا که شکل گیری معنا از تجربیات زیستی افراد است که می­تواند به تحلیل پیچیدگی های ارتباطی و رفتاری موجه در جامعه کمک کند.

امروزه عمده­ترین نقشی که وسایل ارتباط جمعی برعهده دارند عبارتند از : فرهنگ سازی، آموزش، اطلاع رسانی و ایجاد مشارکت اجتماعی است(دادگران، ۱۰۵،۱۳۸۱). سینما امروزه تنها به عنوان سرگرمی به کار نمی رود بلکه به عنوان ابزاری برای بیان دغدغه های ذهن انسان معاصراست. سینما به عنوان یک رسانه جمعی نقشی دو سویه دارد به این معنی که از طرفی واقعیت های جامعه را به عنوان موضوع انتخاب می کند و آن را باز نمایی می کند و از سوی دیگر خود اقدام به ساخت واقعیت ها آنگونه که خود می­خواهد می کند(باقی ۱۳۹۱٫۴).

سینما عرصه ساخت و بازنمایی است. ساخت و بازنمایی فرد و جامعه، فرهنگ،… و از این طریق است که دوباره و چندباره همه مفاهیم باید می­شوند. سینما به عنوان رسانه­ای است برای انتقال معانی و دلالت­هایی است که رمزگذار در اثر سینمایی، آن را برای مخاطب خود قرار داده است. سینما با در اختیار قرار داشتن تمامی امکانات صنعت سینما به عنوان یکی از مراجع انتقال و القای پیام است(باقی،۱۳۹۱،۵)

جهت دانلود کامل مقاله اینجا کلیک کنید