شکل‌گیری انتظارات تورمی چگونه خنثی می‌شود؟

گروه اقتصادی: «انتظارات» در تعیین تورم نقش مهمی بازی می‌کند. به عبارت دیگر اگر فعالان اقتصادی پیش بینی کنند که قیمت‌ها افزایش خواهد یافت، آن‌ها این انتظارات را در مذاکرات و چانه زنی‌های دستمزد خود و تعدیل قیمت قرارداد‌ها وارد می‌کنند. این رفتار تا حدودی تورم دوره بعد را تعیین می‌کند و بنابراین به محض اینکه قرارداد‌ها اجرا شوند و دستمزد‌ها و قیمت‌ها براساس توافق افزایش یابند، انتظارات محقق می‌شوند تا آن حد که مردم انتظارات خویش را براساس گذشته اخیر قرار دهند، تورم الگو‌های مشابهی را طی زمان دنبال خواهد کرد و منجر به ماندگاری تورم می‌شود.

در واقع سیاست مورد هدف در اقتصاد باید از سوی عموم جامعه یا سایر بازیگران فعال در اقتصاد باورپذیر باشد که به این میزان باورپذیری سیاست از سوی جامعه، انتظارات گفته می‌شود. چیزی که اهمیت انتظارات جامعه را در فرآیند سیاست‌گذاری روایت می‌کند، پویایی اقتصاد و همچنین اثرگذاری متقابل بازار‌های مختلف بر نحوه عملکرد یکدیگر است.

فرض کنید سیاست‌گذار، سیاست خود مبنی بر مهار تورم را اعلام عمومی می‌کند که در کنار مکانیزم اصولی اجرای سیاست، لازم است قبل و حین اجرای سیاست، بازار‌های مختلف باورپذیری لازم را داشته باشند. به عنوان مثال اگر سیاست کاهش تورم از سوی عموم مردم باورپذیر نباشد، کارگران مبنای تقاضای دستمزد خود را تورم قبلی قرار می‌دهند. این عدم باورپذیری باعث می‌شود سیاست مهار تورم با استقامت عموم مردم در مقابل کاهش رشد دستمزد، خنثی شود. اما در صورتی که سیاست مذکور باور پذیر باشد عموم جامعه به کاهش رشد دستمزد قانع خواهند شد؛ بنابراین در چنین حالتی کنش متقابل سایر نیروها، فرآیند اثرگذاری سیاست کنترل تورم را تقویت می‌کند. به عبارت دیگر هر سیاستی اگر بخواهد به‌طور کامل اثرگذار باشد لازم است در کنار مکانیزم اجرایی اصولی، همراهی انتظارات عموم جامعه را نیز کنترل کند.

به گفته کارشناسان، درباره عوامل اقتصادی شکل‌گیری انتظارات تورمی می‌توان به بی‌ثباتی محیط اقتصادی کلان اشاره کرد که باعث افزایش نااطمینانی فعالیت‌های اقتصادی آینده شده و تقاضا برای سرمایه‌گذاری بلندمدت را کاهش می‌دهد. عامل مهم دیگر که در شکل‌گیری انتظارات تورمی نقش بسیار مهمی دارد، تحولات بازار ارز و پیش‌بینی نرخ ارز در آینده است. چنانچه عوامل اقتصادی احساس کنند که کنترل دولت و بانک مرکزی بر مدیریت نرخ ارز تضعیف شده این خود می‌تواند به شکل‌گیری انتظارات تورمی کمک کند.

همچنین عامل مهم دیگر در شکل‌گیری انتظارات تورمی، تحولات نقدینگی و رشد آن است. پیش‌بینی رشد پایه پول و نقدینگی چه به طور مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم می‌تواند یک سیگنال مهم برای شکل‌گیری انتظارات تورمی باشد.

نقش بانک مرکزی
تحولات در سیاست خارجی و سیاست داخلی نیز عامل مهم شکل‌گیری انتظارات تورمی است بنابراین پیش‌بینی فضای تحریم و یا غیر تحریمی عامل بسیار مهمی تلقی می‌شود. در این میان، بانک مرکزی در حوزه سیاست ارزی و اعمال سیاست پولی نیز می‌تواند در شکل‌گیری و کاهش انتظارات تورمی، نقش داشته باشد که در این میان می‌توان به مدیریت ذخایر ارزی، ثبات نرخ ارز، سیاستگذاری در زمینه مدیریت رشد پایه پول و در نتیجه رشد نقدینگی اشاره کرد.

براساس تاثیر همین نقش بانک مرکزی است که سال ۹۹ تا حدودی شاهد کاهش انتظارات تورمی بودیم. یکی از ارکان مهم در زمینه هدایت نرخ تورم به سمت تورم هدف (۲±۲۲ درصد)، مدیریت انتظارات تورمی است که مستلزم ارائه اطلاعات درست و به هنگام از مجموعه تحولات اقتصاد کلان و اقدامات انجام شده توسط بانک مرکزی به آحاد جامعه و فعالین اقتصادی است. این امر موجب خواهد شد تا علاوه بر شکل‌گیری صحیح انتظارات، شرایط برای بهبود رشد اقتصادی نیز فراهم شود و بانک مرکزی در شرایط بهتری اهداف حفظ ارزش پول ملی (کنترل تورم) و مساعدت به رشد اقتصادی را پیگیری کند.

انتظارات تورمی در ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۹ کاهش یافت و اثر خود را روی بازار اثر گذاشت و شاهد قیمت دلار بودیم به نحوی که کاهش انتظارات تورمی موجب شد که بازار ارز، از مهرماه گذشته تاکنون در کانال ۲۱ تا ۲۵ هزار تومانی حرکت کند و شاهد شوک ارزی نبوده است. رشد اقتصادی نیز از تابستان ۹۹ به این سو با روند مثبت مواجه بوده و کسب وکار‌ها انتظار بهبود و رونق نسبی دارند.

از سوی دیگر، سفر دیپلمات‌های خارجی به ایران و سفر مسئولان ایرانی به کشور‌های طرف تجاری ایران و مذاکرات در مورد روابط تجاری و آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران، امید‌های تازه‌ای را در جهت ثبات بازار ارز و همچنین کاهش قیمت‌ها و نوسانات نرخ‌ها ایجاد کرده و انتظارات تورمی را کاهش داده است.بانک مرکزی به تازگی اعلام کرد: رشد ۱۲ ماهه پول از اوج خود یعنی ۸۸.۶ درصد در مهرماه به ۶۱.۷درصد در پایان سال ۹۹ کاهش یافت که نشانه تقویت ماندگاری سپرده‌ها و تاییدی بر کاهش انتظارات تورمی و استقبال از سپرده‌گذاری بلندمدت در بانک‌هاست.

براساس این گزارش، نرخ رشد ماهانه شاخص بهای مصرف‌کننده (نرخ تورم ماهانه) از اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۹ به دنبال تشدید تحریم ها، شیوع ویروس کرونا و همچنین تشدید رشد کمیّت‌های پولی و لذا انتظارات تورمی، ارقام بالایی را تجربه کرد و این روند افزایشی در مهرماه و آبان‌ماه به اوج خود رسید. اما از آذرماه به دنبال تعدیل انتظارات تورمی، التهابات در بازار ارز و در نتیجه بازار کالا‌هایی که قیمت آن‌ها همبستگی بالایی با تحولات نرخ ارز داشتند، متوقف شد. اما در بهمن‌ماه، روند نزولی نرخ تورم بیشتر به علت رشد گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها، متاثر از عوامل فصلی و برخی نارسایی‌ها در نظام توزیع کالاها، متوقف شد.

در نتیجه می‌توان گفت مهار انتظارات تورمی موضوع بسیار مهمی در اقتصاد است چرا که ارتباط مستقیمی با نرخ تورم دارد و در صورت افزایش این انتظارات شاهد رشد نرخ تورم خواهیم بود. این در حالی است که بانک مرکزی برای تحقق هدف تورمی خود باید انرژی زیادی صرف کند تا برای رسیدن به این مهم، از جولان انتظارات تورمی نیز جلوگیری کند و با مهار این انتظارات، نرخ تورم را کنترل و به میزان هدفگذاری شده برساند.