کاهش دسترسی به منابع آب شیرین؛ مخرب‌ترین اثر تغییر اقلیم در کشور

به گزارش ایلنا، «احد وظیفه»، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور  به مناسبت «روز جهانی مبارزه با تغییرات اقلیمی» با تاکید بر این که در حال حاضر «تغییر اقلیم» مهمترین پدیده محیط‌زیستی و آب‌وهوایی است که همچنان باید آگاهی‌های افکار عمومی و سیاستمداران جهان نسبت به آن افزایش یابد، اظهار داشت: در سال‌های اخیر موضوع تغییر اقلیم به یکی از مسائل کلان سیاسی جهان تبدیل شده است و سازمان ملل متحد و بسیاری از دولت‌ها به این مساله ورود پیدا کرده‌اند و شاهد واکنش‌های سیاسی و اجتماعی فراوانی در کشورهای مختلف درباره پدیده تغییر اقلیم و مسائل مرتبط با آن بوده‌ایم. 

وی افزود: علاوه بر اجلاس جهانی COP که تا کنون ۲۷ دوره آن برگزار شده است و به‌زودی بیست‌وهشتمین دوره آن در کشور امارات برگزار خواهد شد، در سال‌های اخیر همایش‌های متعددی با محوریت تغییر اقلیم در سطح جهان برگزار شده است و حتی در نشست‌های سیاسی رهبران کشورها نظیر اجلاس سران G7 یا مجمع عمومی سازمان ملل نیز مشاهده می‌کنیم که موضوعات مرتبط با تغییر اقلیم، از جمله مسائل اساسی است که در این نشست‌ها مطرح می‌شود. غالبا در حاشیه این‌گونه برنامه‌ها نیز احزاب سبز و فعالان محیط‌زیست تجمعاتی را برگزار می‌کنند و خواستار توجه بیشتر دولت‌ها به لزوم کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به عنوان عامل اصلی بروز تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی ناشی از آن می‌شوند. 

این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور خاطرنشان کرد: تمام این مسائل نشان می‌دهد که آگاهی‌های افکار عمومی جهان درباره تغییر اقلیم و اثرات آن نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده، اگرچه همچنان لازم است که اطلاع‌رسانی‌ها در این زمینه بیشتر شود. در ایران نیز خوشبختانه شاهد آن هستیم که حساسیت مردم نسبت به موضوعات محیط‌زیستی از جمله تغییر اقلیم افزایش یافته است و شهروندان با دقت نظر بیشتری، موضوع لزوم رعایت الزامات محیط‌زیستی در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای را دنبال می‌کنند که نمونه این حساسیت‌ها را در مساله پتروشیمی میانکاله مشاهده کردیم و اگر واکنش‌های افکار عمومی نبود، حتما روند اجرای این پروژه با چالش‌های کنونی مواجه نمی‌شد. 

نقش مهم تغییرات اقلیمی در تشدید روند خشک شدن تالاب‌های ایران 
وظیفه با بیان این که در چند سال گذشته، آثار مخرب تغییرات اقلیمی برای ایران به صورت کاملا ملموس، مشخص شده است، گفت: برخی آثار تغییر اقلیم با کمیت‌های اقلیمی نظیر متوسط دمای هوا و میزان بارندگی‌ها مرتبط هستند و در سال‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم که میانگین بارش‌های سالانه کشور کاهش یافته و متوسط دمای هوا افزایش پیدا کرده است؛ به نحوی که آمارهای سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که در ۵۰ سال اخیر، میانگین دمای هوای ایران حدود ۲ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و به عبارت دیگر، در هر دهه به طور متوسط میانگین دمای هوای کشورمان ۰.۴ درجه بیشتر شده است. نکته مهم این که میزان افزایش متوسط کمینه دما نسبت به میانگین بیشینه دما در پنج دهه اخیر بیشتر بوده است. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: در چند دهه گذشته نه‌تنها مقدار متوسط بارش‌های سالیانه کاهش یافته است، بلکه شاهد کم شدن محسوس میزان بارش برف در سطح کشور هستیم و تغییر الگوی بارش از برف به باران هستیم که این مساله سبب کاهش ذخیره برف در کوهستان‌ها شده است. کاهش ذخیره برف در بالادست نیز کم شدن حجم آب رودخانه‌های کشور و افت محسوس میزان آبدهی و حتی خشک شدن برخی رودخانه‌ها در فصل گرم را به همراه داشته است. یکی از تبعات این مساله نیز خشک شدن تالاب‌ها است که در سال‌های اخیر به‌شدت در سطح کشور گسترش پیدا کرده است. 

وی در ادامه تاکید کرد: حتی اگر عدم تامین حقابه‌های محیط‌زیستی را به عنوان عامل اصلی خشک شدن تالاب‌های کشور معرفی کنیم، بازهم نمی‌توان انکار کرد که تغییرات اقلیمی نقش مهمی در تشدید این پدیده داشته است و در حال حاضر مشاهده می‌کنیم که تغییر اقلیم و عدم تامین حقابه‌ها در کنار یکدیگر باعث شده است که تالاب‌هایی نظیر جازموریان، گاوخونی و از همه مهمتر، دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین پهنه آبی داخلی کشور، رو به خشک شدن بگذارند و احتمال تبدیل شدن آنها به کانون‌های وسیع گرد و غبار وجود داشته باشد. 

کاهش ۲ متری ارتفاع آب دریای خزر از دهه ۷۰ تا امروز 
وظیفه در بخش دیگری از صحبت‌های خود به کاهش سطح آب دریای خزر اشاره کرد و گفت: آثار مخرب ناشی از تغییرات اقلیمی به حدی زیاد بوده که حتی باعث کم شدن حجم آب دریای خزر شده است و برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد که از دهه ۱۳۷۰ تا کنون، ارتفاع آب دریای کاسپین به عنوان بزرگترین دریاچه جهان حدود ۲ متر کاهش یافته است. البته در مساله کاهش سطح آب دریای خزر نیز رد پای عدم تامین حقابه مشاهده می‌شود، اما حتما گرمایش جهانی، افزایش میزان تبخیر سطحی و سایر آثار سوء تغییر اقلیم نیز بر تسریع روند پسروی کاسپین تاثیر گذاشته است. 

این مقام مسئول در سازمان هواشناسی با اشاره به تشدید بیابان‌زایی و افزایش مساحت کانون‌های گرد و غبار در ایران در طول چند دهه گذشته، عنوان کرد: اگرچه سوء مدیریت منابع آبی نقش مهمی در خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها و تشدید روند بیابان‌زایی و گسترش کانون‌های گرد و غبار در کشورمان داشته است، اما قطعا تغییر اقلیم نیز به تسریع این روندهای مخرب دامن زده است. آثار مخرب تغییر اقلیم همچنین باعث افزایش آلودگی هوا در سطح کشور شده است و البته می‌توان مهمترین اثر مخرب تغییر اقلیم برای ایران را کاهش دسترسی به منابع آب شیرین دانست؛ به نحوی که بسیاری از استان‌های کشور در شرایط تنش آبی قرار دارند و حتی برخی استان‌ها به مرز بحران آب رسیده‌اند. 

وی در ادامه خاطرنشان کرد: همه این موارد از جمله نشانه‌های بارز تبعات سنگین تغییر اقلیم برای ایران است و با وجود این نشانه‌ها، جای هیچ شک و شبهه‌ای باقی نمی‌ماند که تغییرات آب‌وهوایی به کشورمان آسیب زده و شرایط را برای زیست انسان‌ها و سایر جانداران از گونه‌های گیاهی تا گونه‌های جانوری نامساعدتر کرده است و اگر می‌خواهیم در آینده، شرایط از امروز بدتر نشود، هم مردم و هم نهادهای حاکمیتی باید به موضوع تغییر اقلیم و مسائل مرتبط با آن توجه ویژه داشته باشند. 

لزوم برنامه‌ریزی جدی برای گسترش اقتصاد سبز، کم‌کربن و کم‌آب‌بر 
وظیفه با تاکید بر این که هم مردم و هم حاکمیت وظیفه دارند که موضوع تغییر اقلیم، سازگاری با تبعات این پدیده و برنامه‌ریزی برای کاهش آثار سوء آن را جدی بگیرند، اظهار داشت: آحاد جامعه موظف هستند که به عنوان شهروند ایران، هم برای زیست‌پذیر نگه داشتن محل زندگی خود و هم برای جلوگیری از بدتر شدن اوضاع برای نسل‌های آینده، به حفظ سرمایه‌های طبیعی و زیست‌محیطی کشور کمک کنند. در این راستا همه ما علاوه بر این که نباید به تخریب و تصرف منابع طبیعی و محیط‌زیست دامن بزنیم، باید در مصرف آب، انرژی و سوخت‌های فسیلی نیز صرفه‌جویی کنیم و همچنین میزان تولید پسماند بخصوص زباله‌های تجدیدناپذیر خودمان را کاهش دهیم. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: قطعا نهادهای دولتی و حاکمیتی بسیار بیشتر از مردم می‌توانند در زمینه مبارزه با تغییر اقلیم و کاهش آثار مخرب آن نقش ایفا کنند؛ بخصوص که عمده واحدهای صنعتی، تولیدی، تجاری، خدماتی و … و همچنین اغلب پروژه‌های عمرانی و توسعه‌ای در سطح کشور، به نحوی زیر نظر یکی از نهادهای دولتی یا حاکمیتی اداره یا اجرا می‌شود و در این شرایط، حتما سیاست‌گذاران ارشد کشور باید به صورت جدی به موضوعات مرتبط با تغییر اقلیم توجه کنند و به‌ویژه برای رعایت اصول توسعه پایدار، گسترش اقتصاد سبز، کم‌کربن و کم‌آب‌بر و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برنامه‌ریزی کنند. 

وی در ادامه بیان کرد: دستیابی به نتایج مثبت در موضوعات محیط‌زیستی از جمله مساله مبارزه با تغییرات اقلیمی و آثار مخرب آن، بدون مشارکت جدی مردم امکان‌پذیر نیست، اما نهادهای حاکمیتی نیز وظیفه دارند که اولا برای همراه کردن افکار عمومی برنامه‌ریزی کنند و ثانیا برنامه‌های توسعه‌ای و پروژه‌های عمرانی را با توجه کامل به مساله تغییر اقلیم و اصول آمایش سرزمین اجرا کنند. در همین راستا حتما باید در جانمایی صنایع به موضوعات مرتبط با کم‌آبی و آلودگی هوا توجه ویژه داشته باشیم و نباید فراموش کنیم که همین حالا ایران یکی از ۱۰ کشور اصلی تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای است و حتما باید برای کاهش میزان انتشار این گازها برنامه‎ریزی کنیم. 

مساله تغییر اقلیم در برنامه هفتم توسعه جدی گرفته نشده است 
وظیفه با بیان این که در سال‌های اخیر موضوع تغییر اقلیم تا حد زیادی به سطوح کلان سیاست‌گذاری کشور راه پیدا کرده است، گفت: با وجود این که در حال حاضر اغلب سیاست‌گذاران کشورمان نسبت به تغییر اقلیم و تبعات آن آگاه هستند، ولی متاسفانه برخی ملاحظات سیاسی – اقتصادی – اجتماعی باعث می‌شود که بعضا این مساله در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور به شکلی شایسته مورد توجه قرار نگیرد؛ به عنوان مثال، همین حالا کارشناسان محیط‌زیست و حتی مدیران اجرایی این حوزه معتقدند که در برنامه هفتم توسعه که مراحل نهایی تدوین خود در مجلس شورای اسلامی را می‌گذراند، مساله تغییر اقلیم جدی گرفته نشده و در این برنامه ساز و کاری جدی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای یا سازگاری با تبعات تغییرات اقلیمی تبیین نشده است. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: اگر می‌خواهیم محیط‌زیست کشورمان را حفظ کنیم و سرزمین ایران را برای نسل‌های آینده زیست‌پذیر نگه داریم، چاره‌ای نداریم که به تمام مسائل زیست‌محیطی و در رأس همه آنها موضوع تغییر اقلیم توجه ویژه‌ای داشته باشیم؛ بخصوص که از گذشته این پدیده را جدی نگرفته‌ایم و با عقب‌ماندگی‌های زیادی در حوزه تقنین و اجرا در این زمینه مواجه هستیم. اما متاسفانه به نظر می‌رسد که هنوز هم سمت‌وسوی کلی روند قانون‌گذاری و اجرایی کشور، توجه جدی به تغییر اقلیم نیست و حتی قوانینی هم که اجرای آن می‌تواند به کاهش آثار مخرب این پدیده کمک کند، به صورت جدی اجرایی نمی‌شود. 

وی در پایان تصریح کرد: سیاست‌گذاران کلان کشور باید توجه داشته باشند که تغییر اقلیم همین حالا آثار زیان‌بار متعددی را برای کشورمان به همراه داشته است و اگر نخواهیم خودمان را با تبعات این پدیده سازگار کنیم و به رعایت اصول محیط‌زیستی بپردازیم، حتما در آینده عواقب خطرناک‌تری در حوزه‌های مرتبط با اقلیم، منابع طبیعی و محیط‌زیست گریبان‌گیر ایران خواهد شد؛ مگر این که از همین حالا برای کاهش اثرات ناگوار تغییرات اقلیمی در آینده برنامه‌ریزی کنیم و از رفتارهای متضاد با ضوابط محیط‌زیستی پرهیز کنیم.