عبور از دروازه تاریخ با صدارت فرمانفرما

به گزارش ایسنا، امروز ۳۰  آبان ۱۴۰۳ خورشیدی به اهم مناسبت‌ها و اتفاقات تاریخیِ این روز می‌پردازیم.
 

واگذاری امتیاز نفت خزر به شرکت آمریکایی استاندارد اویل- ۱۳۰۰

احمد قوام‌السلطنه صدراعظم وقت ایران در زمان صدارتش در آخرین سال‌های سلطنت احمد قاجار، لایحه‌ای تنظیم کرد که بر اساس آن امتیاز بهره‌برداری از نفت ایران در دریای خزر به شرکت آمریکای استاندارد اویل واگذار می‌شد.

به دلیل حساسیت امپراتوری روسیه و انگلیس روی ایران و امتیازات خدادادی اش، دولت و مجلس وقت توافق کردند تا لایحه مذکور به طور محرمانه به تصویب مجلس شورای ملی برسد تا دو قدرت منطقه‌ای مذکور متوجه موضوع و مداخله در قرارداد نشوند.

هدف قوام‌السلطنه از واگذاری این امتیاز به آمریکایی‌ها ایجاد توازن در سیاست خارجی ایران و مشارکت شرکت‌های آمریکایی در بخش اقتصادی ایران بود، اما  ۲ روز بعد از تصویب لایحه مذکور، دولت روسیه از امضای قرارداد مطلع و سر و صدایش بلند شد.

دولت وقت روسیه طی یادداشت‌هایی به وزرات خارجه ایران اعتراض شدیداللحن را در قالب اولتیماتوم تسلیم دولت وقت ایران کرد. به دنبال اعتراض دولت شوروی، دولت انگلستان نیز طی یادداشتی به این مسئله اعتراض کرد.

روسیه علاوه بر اعتراض خواستار اجرای قرارداد نفت که سابقا با ایران داشت، شد ولی نمایندگان مجلس شورای ملی با غیرقانونی خواندن قرارداد نفتی، زیر بار خواسته مقامات روسیه و انگلیس نرفت و به اولتیماتوم‌ها توجهی نکرد.
 

مرگ عبدالحسین فرمانفرما- ۱۳۱۸

عبدالحسین در حدود سال ۱۲۳۲ در تهران متولد شد. دوران تحصیل را در دارالفنون گذارند و بعد از آن به خدمت نظام درآمد. وی در نظام ترقی کرد در سفر ناصرالدین شاه به اروپا، رئیس گارد حفاظت شاه بود و پس از بازگشت از اروپا لقب فرمانفرما گرفت و حاکم استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان شد.

نصرت‌الدوله، سالار لشکر و فرمانفرما از القاب عبدالحسین فرمانفرما بود. او برادرزاده محمد شاه قاجار و پسر عموی ناصرالدین شاه بود.

فرمانفرما بعد از حکومت بر دو استان جنوبی، در سایر مقام‌های دولتی منصوب شد تا اینکه در مدتی کوتاه در دوره سلطنت احمدشاه قاجار صدراعظم ایران شد اما بعد از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ رضا سردارسپه و سید ضیاءالدین طباطبایی علیه سلسله قاجار، به دستور سید ضیاء دستگیر و زندانی شد.

او در تمام ۱۰۰ روز صدارت سید ضیاءالدین طباطبایی، زندانی  بود. بعد از برکناری سید ضیاء از زندان آزاد شد اما هیچ پست حکومتی یا دولتی به او داده نشد و صرفا در مراسم‌ها و جشن‌های دربار پهلوی پدر دعوت شد.

فرمانفرما با وجود نزدیکی به رضا سردارسپه در دوره سلطنت او هیچ پست دولتی نگرفت.

او در عمر سیاسی‌اش ۱۰ بار حاکم استان‌ها، ۹ بار وزیر و ۲ بار صدراعظم ایران شد. فرمانفرما در سیاست داخلی مردی مستبد، حیله‌گر و چاپلوس و در سیاست خارجی حامی و سرسپرده و تامین کننده منافع امپراتوری انگلیس‌ در ایران بود.

او در طول دوران مسوولیتش دارایی و املاک زیادی خریداری کرد و مباشرینی آنها را اداره می‌کردند. فرمانفرما برای نگه داشتن ثروت هنگفتش، با توجه به تغییرات حکومت، انعطاف پیدا می‌کرد چنانکه پس از سقوط رژیم مستبد محمدعلی شاه و شکل گرفتن نظام مشروطه و حتی بعد از سقوط سلسله قاجار و روی کار آمدن رضا شاه پهلوی به این خوی انعطاف‌پذیر متوسل می‌شد.

فرمانفرما سرانجام در ۳۰ آبان ۱۳۱۸ در ۸۶ سالگی درگذشت و در شهر ری دفن شد.

در تقویم هجری شمسی مناسبت‌های دیگری از جمله: تصویب قانون ۵۳ ماده‌ای انتخابات مجلس شورای ملی در سال ۱۲۹۰، متهم کردن دولت صمصام السلطنه به اتهام خودسری و بی‌کفایتی از سوی روزنامه‌ها در پی غیبت ناصرالملک نایب‌السلطنه در سال ۱۲۹۱، تصرف همدان توسط قشون محمدتقی خان پسیان در نبرد با نظامیان روس در سال ۱۲۹۴، معرفی کابینه عین‌الدوله رئیس الوزراء‌ در دوره سلطنت احمد شاه قاجار در سال ۱۲۹۶، تصویب فوریت لایحه واگذاری امتیاز بهره‌برداری از چاههای نفت شمال به شرکت استاندارد اویل آمریکایی در ۵ ماده به مجلس شورای میل و تصویب فوریت در سال ۱۳۰۰، اعلام موجودیت محمد نادرخان ملقب به  نادرشاه در افغانستان و زدن تلگراف به شاه ایران در سال ۱۳۰۸، تغییرات عبدالعلی لطفی در وزارت دادگستری و انحلال دیوان عالی کشور، دیوان کیفر کارکنان دولت، دیوان دادرسی دارایی، دادرسی ارتش و دادستانی ارتش مبتنی بر اختیاراتی که دکتر محمد مصدق به او داد در سال ۱۳۳۱، اعلام ۴ برابر شدن قیمت جهانی نفت توسط جمشید آموزگار وزیر دارایی امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران در سال ۱۳۵۲، خرید ۲ کارخانه تولید سیمان از شوروی در سال ۱۳۵۲ و وفات آیت ‌الله تبریزی از مراجع تقلید شیعه در سال ۱۳۸۵ به ثبت رسیده است.
 

در تقویم هجری قمری نیز مناسبت‌هایی چون: وفات احمد عبد ربّه شاعر و نویسنده‌ عرب در سال ۳۲۸، درگذشت ابوالعباس احمد بن علی نجاشی عالم شهیر شیعه در قرن پنجم در سال ۴۵۰ و رحلت علامه سید محمد مولانا عالم و مؤلف ۱۳۶۳ به ثبت رسیده است.
 

در تقویم میلادی نیز این رویدادها به ثبت رسیده است:

شهادت عِزالدین قَسّام روحانی ضد صهیونیستی- ۱۹۳۵

شیخ عزالدین قسام یکی از رهبران برجسته نهضت اسلامی فلسطین در نیمه اول قرن ۲۰ بود که دارای قدرت و نفوذ فوق العاده‏‌ای بین مردم مسلمان عرب خاورمیانه بود. او در دانشگاه الازهر مصر تحصیل کرد و مدتی نیز به عنوان یکی از وکلای شهر لاذقیه واقع در غرب سوریه به کار پرداخت.

قسّام که از روحانیان فاضل و از دانشمندان فلسطین محسوب می‏شد، در بحبوبه انتقال سیل‏آسای یهودیان اروپا به فلسطین اشغالی در دهه ۱۹۳۰ که توسط گروه‏های تروریستی یهودی و با همکاری موثر نیروهای استعمارگر بریتانیا صورت می‏‌گرفت، قیام اسلامی و مسلحانه خود را علیه صهیونیست‏ها و انگلیسی‏ ها آغاز کرد.

هم‏زمان با این مهاجرت‏ ها که ظاهرا بر اثر سیاست‏ های ضدیهودی نازی ‏ها در اروپا و در واقع برای تشکیل رژیم صهیونیستی در فلسطین روی داد، گروه ‏های تروریستی یهود با انجام اعمال تروریستی علیه سکنه مسلمان و عرب فلسطین به دنبال فراری دادن اعراب فلسطینی و جای‏گزین کردن یهودیان تازه وارد بودند.

در این بین قیام مردمی عزالدین قسّام، به سرعت وارد مرحله مسلحانه گردید و ضربات متعددی را بر پیکر مهاجران صهیونیست وارد آورد. قیام عزالدین قسام از جانب هیچ یک از رهبران عرب آن روز مورد حمایت قرار نگرفت. در نهایت، صهیونیست‏ها با همکاری استعمارگران انگلیسی در توطئه‏‌ای مشترک او را به قتل رساندند.

او سرانجام در ۲۰ دسامبر ۱۹۳۵ در نبردی نابرابر به شهادت رسید.
 

محاکمه رهبران نازی در دادگاه نورنبرگ- ۱۹۴۵

با فروکش کردن آتش جنگ جهانی دوم بزرگ‏ترین دادرسی مربوط به جنایت‏کاران جنگی نازی از ۲۰  نوامبر سال ۱۹۴۵ در شهر نورنبرگ آلمان آغاز به کار کرد. مقررات مربوط به تشکیل این دادگاه قبلا از طرف سران سه کشور فاتح، شامل آمریکا، انگلیس و شوروی سابق تعیین و مقرر شد اعضای هیأت قضات از مقامات عالی رتبه قضایی کشورهای اشغال کننده آلمان تعیین شوند.

رسیدگی به جرایم ۲۲ نفر از رهبران آلمان هیتلری که بیشتر آن‏ها به جنایت علیه بشریت و مشارکت در توطئه بر ضد صلح و جنایات جنگی متهم شده بودند بیش از ۱۰ ماه طول کشید.

دادگاه سرانجام در روز اول اکتبر ۱۹۴۶، ۱۲ نفر از آنان را به اعدام و ۷ نفر دیگر را به حبس ابد محکوم کرد و ۳ نفر را هم که در اواخر حکومت هیتلر در مصدر کاری نبودند، تبرئه کرد. در این دادگاه، علاوه بر جنایت‏کاران نازی، متهمانی از دیگر کشورها نیز محکوم شدند.

تقاضای تخفیف مجازات محکومیت از طرف شورای عالی متفقین برای نظارت بر امور آلمان رد شد و احکام در روز ۱۶ اکتبر ۱۹۴۶ به اجرا درآمد.
 

مرگ فرانچسکو فرانکو دیکتاتور  اسپانیا- ۱۹۷۵

فرانچسکو در چهارم دسامبر ۱۸۹۲ در اسپانیا به دنیا آمد. در جوانی وارد ارتش شد و مدارج ترقی را طی کرد. در ۴۲ سالگی به ریاست ستاد ارتش اسپانیا منصوب شد. فرانکو در سال ۱۹۳۶ در رأس نظامیان سلطنت‌طلب و شورشی علیه حکومت جدید جمهوری اسپانیا وارد جنگ شد و همین شورش موجب جنگ داخلی ۲ سال و نیمه در این کشور شد و در این درگیری ‏ها با کمک و حمایت آلمان و ایتالیا موفق به تثبیت قدرتش  شد و در سال ۱۹۳۹ زمام امور اسپانیا را در دست گرفت.

فرانکو بعد از نشست بر صندلی قدرت فعالیت احزاب به جز حزب فالانژ را ممنوع کرد و عناوین چون رئیس مملکت، نخست‌وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح را بر خود نهاد و اعلام کرد: «فقط در مقابل خدا و تاریخ مسؤول است.»

او با وجودی که حکومتش را مدیون هیتلر و موسولینی بود، اما حاضر نشد در جنگ جهانی دوم شرکت کند. وی با اینکه سیاست بی‏‌طرفی در پیش گرفت اما در تبلیغات و موضع‏‌گیری‏ های سیاسی از هیتلر دفاع کرد.

با حمله هیتلر به روسیه در سال ۱۹۴۱، فرانکو نیروی دریایی اسپانیا را در اختیار آلمان قرار داد تا از آن علیه شوروی استفاده کند. به همین دلیل پس از پایان جنگ جهانی دوم اسپانیا مورد محاصره اقتصادی متفقین قرار گرفت و از عضویت در سازمان ملل و ناتو محروم شد.

دیکتاتور اسپانیا قانون جانشینی و موروثی حکومتی اسپانیا را بر اساس رژیم سلطنتی مقرر کرد و بعد از همه‌پرسی در سال ۱۹۴۷ قدرت بلامنازع اسپانیا شد. سیاست فرانکو در سال‏ های پس از جنگ جهانی دوم همواره بر پایه نزدیکی به غرب به ویژه آمریکا از جهات سیاسی و اقتصادی بود.

او در سال ‏های حکومت خود از یک سو بر بهبود وضع اقتصادی اسپانیا و از سوی دیگر بر سرکوبی فعالیت‏ های سیاسی مخالفان متمرکز بود. فرانکو در تمام طول دوران حکومتش در محافل جهان به عنوان دیکتاتور شهرت داشت تا این‏که در ۲۰ نوامبر ۱۹۷۵ پس از حدود ۳۷ سال حکومت بر اسپانیا در ۸۳ سالگی درگذشت.

با وجود تلاش فرانکو برای موروثی کردن سلطنت، بعد از مرگش، حکومت به خاندان سلطنتی قبلی بازگشت.
 

ساخت اولین هواپیمای خورشیدی- ۱۹۸۰

اولین هواپیما با نیروی محرکه خورشیدی سولار چلنجر نام داشت که توسط یک گروه علمی زیر نظر دکتر پال مک گریدی طراحی و ساخته شد و اولین پرواز آزمایشیش را در ۲۰ نوامبر ۱۹۸۰ انجام داد.

در ۷ ژانویه ۱۹۸۱ در پروازی بر فراز دریای مانش بین فرانسه و انگلیس مسافت ۲۹۰ کیلومتری را در ۵ ساعت و ۲۳ دقیقه و حداکثر ارتفاع ۱۱ هزار فوت طی کرد.

در تقویم میلادی مناسبت‌های دیگری چون: آغاز سلطنت اردوان پنجم آخرین پادشاه سلسله اشکانیان در سال ۲۱۶، مرگ لئو تولْسْتوی نویسنده بلندآوازه روس در سال ۱۹۱۰، پایان نهضت اسلامی مردم عراق علیه استعمارگران انگلیسی در سال ۱۹۲۰، ورود نیروهای چینی به شبه‌ جزیره کره در جریان جنگ دو کره  در سال ۱۹۵۰، مرگ بندتو کروچه بزرگ ‌ترین فیلسوف معاصر ایتالیا در سال ۱۹۵۲ و آغاز ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی در مدار زمین در سال ۱۹۹۸ به ثبت رسیده است.

انتهای پیام