شمایل نگاری در ایران و مذهب شیعه

شمایل نگاری در ایران و مذهب شیعه در گذشته شمایل ائمه در منازل ،دکانها و سایر اماکن عمومی دیده می‌شد ،گویا یکی از راه‌های اثبات ارادت شیعیان به اهل بیت همین شمایل ها بودند، سابقه این موضوع به دوران قاجار بر می‌گردد اما تصاویری که تا دو سه دهه پیش وجود داشت مربوط به دوره پهلوی دوم است.

به خاطر دارم برخی افراد حتی دست به شمایل می‌کشیدند و سپس صورت خود را با آن متبرک می‌کردند، برخی دیگر که به نوعی آگاه تر خود را جلوه می‌دادند می‌گفتند مگر زمان امام علی وسایر ائمه نقاشی و عکاسی بوده ….برخی دیگر بی توجه بودند اما کسی به این تصاویر بی حرمتی نمی‌کرد، این شمایل به حدی برای عامه مردم مورد قبول واقع شده بودند که عملا صورت واقعی آن امام معصوم طبق همین تصاویر برای عامه مردم تعریف شده بود.

در میان معصومینی که تصویر و شمایل چهره شان بر دیوارها نصب شده بود امام علی از همه پیشتاز تر بود .معمولا ایشان در حالت نشسته بودند و عناصر دیگری همچون شیر،شمشیر،زیرانداز پوستین ایشان را همراهی می‌کردند.

در برخی تصاویر بک گراندی از بارگاه ایشان در نجف و همچنین افرادی همچون حسن و حسین با لباسهای سبز و سرخ و یا قنبر نیز در کنار ایشان قرار داشت.

معمولا از زن گی امام علی غیر از تصاویر ذکر شده ماجراهایی همچون جوانمرد قصاب و…نیز ترسیم می‌شد که این تصاویر در در دکان های قصابی نصب می‌شد. پس از امام علی حضرت عباس دومین کسی بودند که تصویر ایشان در همه نصب و از احترام خاصی برخوردار بود.

ابوالفضل علیه السلام معمولا در نهر فرات با المان‌های مخصوص خود از قبیل مشک و علم و اسب و…با چهره ای بسیار زیبا نقاشی شده بود و عملا جوانمردی ایشان با همین تصویر به نمایش گذاشته می‌شد عامه مردم هم از دیدن این تصویر لذت میبردند .

جالب اینجاست که در تصویر ابوالفضل در فرات گوشه ی بالا تصویر امام علی هم دیده می‌شد گویا ایشان از بهشت نظاره گر غیرت و جوانمردی عباس است . در میان سایر معصومین باید تصویر امام رضا را اشاره کرد که پس زمینه ی آن هم حرم رضوی است .

با وجودی که در حال حاضر از شمایل معصومین استقبال نمی‌شود با این حال صداقت نقاشان موجب آن شده که همچنان این شمایل ها برای مردم از قداست خاصی برخوردار باشد.

یادداشت: اسماعیل مجللی